ایران پرسمان - آخرین خبر / خبرنگار اعزامی آخرین خبر حاشیه‌های سفر رئیس مجلس به ونزوئلا، کوبا و برزیل را روایت کرد.
در جغرافیایی که روزگاری به‌مثابه حیاط آمریکا شناخته می‌شد، امروز زمزمه استقلال، هم‌گرایی جنوب جهانی و شکوفایی منابع بومی شنیده میشود. آمریکای لاتین دیگر صرفاً یک منطقه تابع نیست، بلکه در حال تبدیل‌شدن به بازیگری تأثیرگذار در نظم نوظهور بین‌المللی است. در سفر یک‌هفته‌ای همراه با رئیس مجلس شورای اسلامی و هیئت پارلمانی عازم سه کشور راهبردی این منطقه یعنی برزیل، ونزوئلا و کوبا شدیم. این سفر فقط یک رویداد رسمی سیاسی یا دیپلماتیک مثل امضای توافق‌نامه یا دیدار پروتکلی نبود، بلکه فرصتی بود برای دیدن و درک تازه‌ای از واقعیت‌های سیاسی و اقتصادی کشورهای آمریکای لاتین یعنی تغییر نگاه، بازتعریف زاویه دید و تجربه میدانی و عبور از تعارفات دیپلماتیک. عبوری که تصویری عینی از فرصت‌های نهفته، تفاوت‌های ساختاری و چشم‌اندازهای تازه از مشارکت‌های جنوب–جنوب را به نمایش گذاشت.برزیل، قدرتی نوظهور و توسعه‌گرا، با ساختاری مدرن، برنامه‌ریزی اقتصادی فعال و مشارکت در سازوکارهای نوین چندجانبه‌گرایی؛ ونزوئلا، کشوری ثروتمند اما زخم‌خورده از تک‌محصولی (نفت) بودن، با مردمی پر امید و دولتی مصمم برای بازسازی؛ و کوبا، سرزمینی انقلابی با سرمایه انسانی و علمی بالا، اما گرفتار در کمبود، ناکارآمدی و تحریمی مزمن که بیشتر از تحریم، اسیر سوءتدبیر است. این سفر علاوه بر این که به‌مثابه پیگیری تعاملات دوجانبه با سه کشور هم‌راستا در مسیر استقلال سیاسی و مقاومت در برابر هژمونی آمریکا بود، با محوریت گسترش همکاری‌های اقتصادی، حمایت از نقش‌آفرینی بخش خصوصی و تسهیل ارتباطات راهبردی در حوزه‌های تجارت، انرژی و فناوری، یک خوانش میدانی از شکاف توسعه، ظرفیت‌های مغفول و مسیرهای تازه سیاست خارجی ایران در دوران پسا‌تحریم را به نمایش گذاشت. در ادامه این گزارش، هشت قاب متفاوت این سفر برای شما روایت خواهد شد که هر کدام روایت‌گر تکه‌ای از پازل قدرت در دنیای در حال دگرگونی است.
فرصتی برای خنثی سازی تحریم
وقتی پرواز ما در آسمان کاراکاس آماده فرود بود، آنچه از پنجره هواپیما می‌دیدیم بیش از هر چیز یادآور مناظر شمال ایران بود؛ جایی مثل رامسر، با کوه‌هایی سبزفام، پوشیده از درخت و رطوبتی که در همان ارتفاع هم می‌شد حسش کرد. شهری سرشار از طراوت و زمین‌های مستعد اما گرفتار در وابستگی بیش از حد به نفت.در خیابان‌های پرپیچ‌و‌خم کاراکاس که با ماشین می‌رفتیم، آن تصویر هوایی کم‌کم شکل ملموس‌تری پیدا می‌کرد؛ زمین‌های وسیع و درختان پربار؛ اما در حاشیه همه این‌ها، سایه کم‌تحرکی اقتصادی و زیرساخت‌های نیمه‌جان به وضوح دیده می شد. در یکی از دیدارهای غیررسمی، کارشناس باسابقه‌ای از حوزه آمریکای لاتین جمله‌ای گفت که شاید در نگاه اول اغراق‌آمیز به‌نظر برسد، اما تلنگر خوبی برای ما داشت، او گفت: حتی به فرض محال تحریم ایران از سوی تمامی قدرت‌های جهانی، چنان چه جمهوری اسلامی بتواند به‌درستی از ظرفیت‌های منحصربهفرد و بکر ونزوئلا بهره‌برداری کند، نه‌تنها متحمل آسیب جدی نخواهد شد، بلکه می‌تواند خلأ ناشی از قطع سایر ارتباطات اقتصادی را به‌طور مؤثر جبران نماید. شاید جملات این کارشناس اغراق آمیز تلقی شود ولی نشان از جایگاه راهبردی ونزوئلا در منطقه آمریکای لاتین دارد. نکته مهم آن جاست که ونزوئلا در تجارت منطقه‌ای، به‌واسطه تعرفه‌های بسیار پایین صادراتی به دیگر کشورهای آمریکای لاتین، از مزیتی منحصربهفرد برخوردار است. ظرفیتی که در صورت فعال شدن، می‌تواند مسیر ارتباطی ایران با 600 میلیون نفر از مردم این قاره باشد مشروط بر آن که جغرافیا را از نو معنا کنیم و نقش نفت را در توسعه گرایی کم رنگ کنیم.
بازار
پشت درهای بسته با رامون
اولین قرار کاری رئیس مجلس در ونزوئلا با وزیر حمل‌ونقل این کشور بود. رامون بلاسکز. مردی نزدیک به رئیس‌جمهور، همزمان مسئول کمیسیون همکاری‌های اقتصادی ایران و ونزوئلا، با سابقه‌ای نظامی درست مثل قالیباف و البته در فهرست تحریم‌های آمریکا.
اما چیزی که این دیدار را متفاوت می‌کرد، نه عنوان‌ها و سوابق، بلکه فضای جلسه بود. برخلاف معمولِ دیدارهای رسمی که پر از تعارفات دیپلماتیک و عکس‌های تبلیغاتی است، این یکی به درخواست طرف ایرانی پشت درهای بسته برگزار شد. قالیباف آمده بود برای حل مشکل. بدون تعارف. بدون پیچاندن. می‌خواست رودررو با بلاسکز درباره موانعی حرف بزند که مدتی است کار صادرکنندگان بخش خصوصی دو کشور را به بن‌بست کشانده. دیداری مطالبه‌گر، شفاف و مهم‌تر از همه، بی‌حاشیه؛ همان‌طور که در دیپلماسی اقتصادی واقعی باید باشد. از محتوای جلسه، تا جایی که توانستم مطلع شوم، قالیباف با لحنی صریح به بلاسکز گفته بود وقتی رهبران دو کشور در سطح عالی، تعاملات راهبردی را امضا و تأیید می‌کنند، دیگر نباید وقت ما صرف امضاهای روتین و تشریفات اداری شود. مسیر باید باز باشد، کار باید پیش برود و همکاری‌ها باید با سرعت بیشتری ادامه یابد.
پژواک مقاومت در قلب آمریکای لاتین
وقتی وارد دانشگاه بین‌المللی ارتباطات ونزوئلا شدیم، تصویری از هوگو چاوز، نگاهی جدی از نیکلاس مادورو و در مرکز همه‌چیز، چهره‌ای جاودانه از سیمون بولیوار قهرمانی که هنوز روح مقاومت ونزوئلا را زنده نگه داشته، بیش از پیش توجه‌ام را به خود جلب کرد. فضای دانشگاه متفاوت بود، معلوم بود که اینجا، قرار است حرف‌هایی شنیده شود که با جلسات رسمی فرق دارد. قالیباف که پشت تریبون رفت، فضای سالن آرام اما پرشور بود. دانشجویان با دقت گوش می‌دادند و چند باری در میانه سخنرانی با تشویق‌های مقطع، به برخی فرازهای صحبت او واکنش نشان دادند. اما نقطه اوج آن‌جا بود که نام «حاج قاسم سلیمانی» بر زبان رئیس مجلس جاری شد. لحظه‌ای مکث و بعد... صدای تشویق‌هایی ممتد که سالن را پر کرد. آن تشویق بی‌وقفه، در قلب آمریکای لاتین، نه فقط ادای احترام به یک فرمانده شهید، بلکه گواهی بود بر نفوذ مکتبی که مرز نمی‌شناسد. در میان جمعیت، چند دانشجو هم با پرچم فلسطین بر دوش نشسته بودند. بی‌نیاز از شعار یا پلاکارد، تصویر ساده‌ای از همدلی ملت‌ها. اینجا، هزاران کیلومتر دورتر از غرب آسیا، شعله مقاومت خاموش نشده بلکه فقط زبانش عوض شده است.
ذره ای نمی شود به آمریکایی ها اعتماد کرد
سخنرانی قالیباف در صحن مجلس ونزوئلا و دیدار دوجانبه با رئیس مجلس این کشور، تنها یک نطق دیپلماتیک نبود. صراحت او در انتقاد از سیاست‌های سلطه‌جویانه آمریکا، واکنش‌های پررنگی را در میان نمایندگان و رسانه‌ها برانگیخت. تقریباً تمام رسانه‌های ونزوئلایی برای پوشش این دیدار در مجلس حاضر بودند و در میان آن‌ها، حضور شبکه «المیادین» لبنان نیز چشمگیر بود، نشانه‌ای از بُرد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای این دیدار. اما جمله‌ای که فضا را از یک نشست رسمی فراتر برد، از زبان خسوس رودریگز، رئیس مجلس ونزوئلا جاری شد. وقتی با لحنی تأثیرگذار و شگفت‌زده خطاب به قالیباف گفت: «سخنان شما مرا به‌یاد چگوارا انداخت... او می‌گفت ذره‌ای نمی‌توان به آمریکایی‌ها اعتماد کرد.» این جمله، فراتر از یک واکنش احساسی، نوعی پیوند تاریخی و گفتمانی میان دو جبهه مقاومت در غرب آسیا و آمریکای لاتین بود.
25 دقیقه با وزیر خارجه ونزوئلا
قرار بود دیدار رئیس مجلس ایران با نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا، پشت درهای بسته و به‌دور از چشم رسانه‌ها برگزار شود. طبق پروتکل، پس از ورود قالیباف به کاخ میرافلورس، همراهان یکی‌یکی از مسیر اصلی جدا شدند. برخی را به اتاق انتظار راهنمایی کردند و من، به‌صورتی ناخواسته، به اتاق دیگری راهنمایی شدم. وارد که شدم، با صحنه‌ای غافلگیرکننده روبه‌رو شدم: وزیر امور خارجه ونزوئلا، ایوان خیل پینتو، تنها روی مبل نشسته بود. آن‌قدر غیرمنتظره بود که اولین واکنشم این بود: نامش را دوباره در گوگل جست‌وجو کنم تا مطمئن شوم دچار اشتباه نشده‌ام. اما اشتباهی در کار نبود. حدود 25 دقیقه در همان اتاق، من و وزیر خارجه ونزوئلا تنها بودیم. با کمک نرم‌افزار ترجمه موبایل، تلاش کردم در همان زمان کوتاه، باب گفت‌وگو را باز کنم. جمله‌ای کلیدی که از زبان او شنیدم، نگاه خاص آمریکای لاتین به ایران را روشن کرد: «کشورهای ما سال‌هاست الگوی مقاومت ایران را تحسین می‌کنند. یک موج فکری شکل گرفته. ایران منشأ هر خیری در خاورمیانه است.» او چندبار با احترام و تحسین از رهبر انقلاب یاد کرد. با لحنی که بیش از ادبیاتی سیاسی، از سر اعتقاد می‌آمد، گفت: «اگر در آمریکای لاتین، رهبری با حکمت و درایت آیت‌ا... خامنه‌ای داشتیم، امروز جغرافیای مقاومت در این‌سو هم چهره‌ای دیگر داشت.» این گفت‌وگو کوتاه بود، اما بازتاب نگاه یک منطقه به ایران، از پنجره‌ای کاملاً شخصی از نگاه یک سیاستمدار در قلب آمریکای لاتین بود. او همچنین آرزو کرد ایران در مذاکرات با آمریکا پیروز شود چون موفقیت ایران را موفقیت ونزوئلا می‌دانست.
کوبای خسته، اما زنده
وقتی وارد هاوانا شدیم، اولین چیزی که به چشم می‌آمد نه نماد توسعه، بلکه نشانه‌هایی از توقف بود؛ گویی نه فقط زیرساخت‌ها، بلکه اراده‌ای برای پیشرفت هم در لایه‌های این کشور منجمد مانده بود. کوبا فقط 145 کیلومتر دورتر از خاک آمریکا بود ولی کشوری که سال‌هاست بر استقلالش ایستاده و با آن‌که کوبا استقلال خود را حفظ کرد و حتی سطح تحریم‌هایش از ایران نیز کمتر بود، اما به دلیل ناتوانی در شناسایی درست ظرفیت‌های داخلی و فقدان یک نقشه راه برای توسعه، ضربه‌ای عمیق و ساختاری به اقتصاد خود وارد ساخت.ساختمان‌های فرسوده دهه 60 میلادی هنوز ستون‌های خیابان‌های اصلی‌اند. ماشین‌های کلاسیک آمریکایی روی آسفالتی که زمان از کنارش عبور کرده، در رفت‌وآمدند. اما پشت این چهره کهنه، ظرفیتی پنهان است. موقعیت ژئوپلیتیک استراتژیک، دستاوردهای خیره‌کننده در علوم پزشکی و دارویی و ذهن‌های خلاقی که با حداقل امکانات، دستاوردهای بزرگی رقم زده‌اند. اگر ایران با برنامه‌ریزی هدفمند و شناخت دقیق‌تری به این کشور نگاه کند، کوبا می‌تواند به دروازه‌ای تازه در بازار آمریکای لاتین تبدیل شود، نه از مسیر نفت، بلکه از راه علم و سلامت. در دیدار قالیباف با رئیس مجلس کوبا که با هدف امضای توافق‌نامه‌های اقتصادی برگزار شده بود، نکته‌ای جالب‌توجه رخ داد: فاصله میان اتاق گفت‌وگو تا درِ خروجی پارلمان تنها 100 متر بود، اما «لازو هرناندز» در این مسیر، پنج بار قالیباف را متوقف کرد تا درباره مسائل مختلف با او گفت‌وگو کند؛ گفت‌وگویی که بیشتر به مذاکره‌ای صمیمی شبیه بود تا دیداری رسمی. همین مکث‌ها، گویاتر از هر نشست رسمی، از عمق نگاه کوبایی‌ها به نقش ایران حکایت داشت. نکته‌ای دیگر هم که جلب توجه می‌کرد، مراسم رسمی ادای احترام به مجسمه خوزه مارتی قهرمان ملی کوبا و نماد مبارزه با استعمار که طبق پروتکل فقط برای رؤسای جمهور کشورهای خارجی برگزار میشود، این بار به‌صورت ویژه برای رئیس مجلس ایران تدارک دیده شده بود. آن هم در شرایطی که کوبا تلاش می‌کند روابط خود را با آمریکا بازتعریف کند، اما در عین حال ترجیح داده بود برای ایران و جایگاه سیاسی‌اش در معادلات جهانی، سنگ تمام بگذارد. حال باتوجه به این که تعرفه صادرات دارویی کوبا به کشورهای آمریکای لاتین صفر است، درگاه بسیار مطلوبی برای ایران است که بتواند در حوزه درمانی، داروهای خودش را از طریق کوبا به دیگر کشورهای آمریکای لاتین صادر کند.
دیپلماسی سبز در برزیل
بعد از چند روز سفر فشرده در ونزوئلا و کوبا، سرانجام وارد برزیل شدیم تا رئیس مجلس ایران در اجلاسیه پارلمانی بریکس شرکت کند. برزیل، قطب جهانی کشاورزی و دامداری، مقصدی استراتژیک برای توسعه تبادلات اقتصادی ایران در حوزه امنیت غذایی است. به درخواست قالیباف، دیداری مهم با وزیر کشاورزی این کشور، کارلوس فاوارو، پشت درهای بسته برگزار شد؛ نشستی یک‌ساعته برای عبور از تعارفات و ورود به مسیر همکاری‌های واقعی و قابل لمس. اما تصویر به‌یادماندنی این روز نه از اتاق مذاکرات، که از حیاط سفارت ایران بیرون آمد؛ جایی که قالیباف و فاوارو در حرکتی نمادین، کنار یکدیگر درختی کاشتند. لحظه‌ای که رئیس مجلس با مهارت خاک پای درخت می‌ریخت، نگاه تحسین‌آمیز وزیر برزیلی را برانگیخت. با خنده گفت: «رئیس مجلس شما خوب بیل می‌زند!» و قالیباف هم بی‌تأمل پاسخ داد: «من بچه کشاورزم، بیل زدن بلدم!» نوبت به سفیر ایران، آقای نکونام، رسید که خاک پای درخت بریزد. قالیباف با لبخند گفت: «شما خیلی دیپلماتیک بیل می‌زنی!» و نکونام، با لحنی زیرکانه پاسخ داد: «کار ما دیپلمات‌ها همین است؛ پر کردن چاله‌ها!»
بریکس زیر سایه تهدیدات ترامپ
اجلاسیه پارلمانی بریکس در حالی در برازیلیا برگزار شد که سایه تهدیدات مستقیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بر سر آن سنگینی می‌کرد. هشدارهایی که نه صرفاً جنبه سیاسی، بلکه بُعد ارزی و اقتصادی داشتند. پاسخی تند به تلاش کشورهای بریکس برای کاستن از سلطه دلار و حرکت به‌سوی ایجاد ارز مشترک. با این حال، بریکس نشان داد که صرف تهدیدها، خللی در اراده سیاسی اعضای آن ایجاد نمی‌کند. به‌جز عربستان سعودی که غیبت معناداری داشت، باقی اعضا حضوری فعال در این اجلاس داشتند. ایران، برزیل و هند با بالاترین سطح نمایندگی رؤسای مجالس در نشست حاضر شدند، در حالی که روسیه، چین، مصر و آفریقای جنوبی نیز در سطح نواب رئیس و نمایندگان بلندپایه، مشارکتی مؤثر داشتند. با آن‌که بریکس در بسیاری از روایت‌ها، ساختاری چالش‌گر نظم آمریکامحور تلقی میشود، اما دوربین‌های CNN و دیگر رسانه‌های ایالات متحده در تمام دقایق اجلاس حضور داشتند گویی حتی برای معماران نظم موجود نیز، صدای بریکس دیگر قابل نادیده‌گرفتن نیست.