ایران پرسمان - جماران / معاون پیشین وزارت امور خارجه با تأکید بر اینکه «اقتدار دیپلماسی» عنصر قدرت، اقتدار و تأمین‌کننده امنیت ملی است، گفت: اگر من امیدوارم به خاطر این است که به نقطه‌ای رسیده‌ایم که نیروهای موازی که مداخله‌گران بسیار جدی در سیاست خارجی بودند، شرایطشان تغییر کرده و ما در وضعیتی قرار گرفته‌ایم که یک بار دیگر می‌توانیم مرور کنیم و برگردیم به اینکه با دیپلماسی چه باید بکنیم. ما امروز در سیاست خارجی رادیکال‌تر از زمان انقلاب رفتار می‌کنیم. از سال 1382 تا امروز چینی‌ها به ما گفته‌اند که مسیر روابط خودتان با دنیا را اصلاح کنید تا ما بتوانیم با شما روابط اقتصادی داشته باشیم؛ ما مسیر روابط با دنیا را اصلاح نکردیم و بسیاری از فرصت‌های اقتصادی بسیار هم مهم را از دست دادیم.
محسن امین‌زاده در نشست «آسیب‌شناسی دستگاه دیپلماسی در جمهوری اسلامی ایران» که توسط دفتر سیاسی انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها برگزار شد، گفت: من در موقعیت‌های مختلفی ابراز کرده‌ام که در زمره خوش‌بین‌ها نسبت به وضعیت مذاکرات خارجی ایران و مسائل دیپلماسی هستم. علتی که بیان کردم، تغییر شرایط منطقه و تغییر وضعیت ایران در منطقه بوده است.
معاون پیشین وزارت امور خارجه تصریح کرد: واقعیت این است که نیروهایی که در منطقه نقش‌آفرینی می‌کردند، رقبای ساختار سیاست خارجی و مداخله‌گرهای با اختیارات خیلی بیشتر بودند؛ مثل کاسبان تحریم در قیاس با ساختارهای هنجار و متعارف روابط اقتصادی خارجی. من سال‌ها است نقد کرده‌ام که دخالت نیروهای مسلح در سیاست خارجی حتما هم به ضرر آنها و هم به ضرر دیپلماسی کشور است؛ و در واقع به ضرر امنیت و اقتدار ملی کشور است.
بازار ![]()
وی با تأکید بر اینکه در ساختار اقتدار ملی کشورها جایگاه سیاست خارجی بسیار مهم و مستقل است، افزود: جایگاه قدرت نظامی، قدرت اقتصادی، سرزمین و ظرفیت‌های آن سرزمین، جمعیت و مناسبات و پیوندهای جمعیت، اهداف و هویت‌های فرهنگی و فهرست بسیار مفصلی از عناصر کوچک و بزرگی که ساختار اقتدار ملی کشور را تشکیل می‌دهند. اما در کنار همه اینها «اقتدار دیپلماسی» عنصر قدرت، اقتدار و تأمین‌کننده امنیت ملی است؛ دقیقا با همان ملاحظات و مفهومی که دیپلماسی تعریف می‌شود، نه اینکه اسلحه بکشیم و بخواهیم مواضع سیاسی خودمان را تعریف کنیم، نه اینکه شعار بدهیم و نه اینکه تصور کنیم شئونات ما اقتضا می‌کند با مواضع انقلابی در صحنه دنیا حرف بزنیم و رفتار کنیم.
امین‌زاده با تأکید بر اینکه نظامیان ما در سال‌های گذشته خیلی بیشتر از همه نظامیان عالم مواضع سیاسی گرفته‌اند، افزود: شرایطی که تغییر کرده این است که الآن بعد از مدت‌ها احساس می‌شود فقط دیپلمات‌ها حرف می‌زنند و به موازات آنها دیگران حرف نمی‌زنند که مناقشه و مسأله ایجاد کنند. برای همین تکلیف دیپلمات‌ها روشن‌تر شده و امکان این را پیدا کرده‌اند که دنبال راه بگردند. پیدا کردن راه برای شرایط ایران واقعا کار بسیار دشواری است. ما می‌خواهیم با مذاکره به نقطه‌ای برسیم که تفاهم کنیم عزت و اقتدار ملی حفظ شود و موقعیت‌هایی که سرمایه ملی ایران است به دست بیاید و در عین حال ایران از تحریم نابود کننده رهایی دهد.
وی تأکید کرد: حتی جمهوری خلق چین، دولت متحد و دوست خوب ما که بسیار هم کشور خوبی است و حتما می‌تواند شریک اقتصادی خوبی باشد، لحظه‌ای حاضر نشده با ما همکاری کند و یک گام صنعتی بزرگ در ایران برداشته شود. چرا در حوزه انرژی، نفت و گاز و تولید برق به این فلاکت افتادیم؟ علتش این است که کسی حاضر نیست پروژه‌ای در ایران رشد کند؛ و پروژه‌هایی که خود ایران می‌توانسته اجرا کند خیلی محدودتر از ظرفیت‌های بزرگی بوده که می‌توانسته با همکاری کشورهای دیگر انجام بدهد. قادر نبوده از تکنولوژی‌های پیشرفته دنیا استفاده کند و هیچ کشوری نمی‌تواند چنین شرایطی را تحمل کند.
معاون پیشین وزارت امور خارجه با تأکید بر اینکه برای رابطه خوب با چین ما احتیاج به رابطه خوب با اروپا و آمریکا داریم، افزود: موازنه روابط با کشورهای قدرتمند دنیا، موازنه اقتصادی با کشورهای تأثیرگذار در اقتصاد دنیا و موازنه در روابط با کشورهای دارای صنعت پیشرفته، ظرفیت‌هایی برای ما ایجاد کرده و از آنها بهره‌مند شدیم. در دوره‌هایی که از این مسیر پیش رفتیم به فرصت رسیدیم، اما همه آنها را منهدم کردیم و سال‌ها است که هیچ پروژه بزرگی در ایران اجرا نشده و چینی‌ها با احترامی که برای ما قائل بودند، با ادبیات محترمانه به ما می‌گفتند مسائلتان را با دنیا حل کنید تا ما بتوانیم با شما کار کنیم ولی ما به روی خودمان نیاوردیم.
وی با اشاره به اینکه روسیه و چین هم رابطه رسمی با آمریکا دارند، اظهار داشت: چرا ما انزواگرایی را انتخاب کردیم؟ انزواگرایی اختراع خودمان و فقط یک نمونه مشابه دارد و آن هم کره شمالی است. چرا ما از کشوری الگو گرفته‌ایم که هیچ شباهتی با هیچ ملاحظاتی نسبت به ما ندارد؟ دولت موازی دولت رسمی بر سر اینها مقاومت کرده، موانع ایجاد کرده و اجازه نداده هیچ کدام از این مسیرها پیش برود. الآن که دولت ما دارد مذاکره می‌کند، بعد از سال‌ها برای اولین بار است که در کنارش کسی داد و بیداد نمی‌کند و خط و نشان نمی‌کشد؛ در مجلس هستند، ولی در قیاس با گذشته حداقلی است. علتش این است که نیروهای نظامی ما در منطقه نیستند.
امین‌زاده با بیان اینکه نیروهای با کفایت‌تری می‌توانستند در دیپلماسی ما حضور داشته باشند، تأکید کرد: همین نیروهایی که اجازه کار پیدا کرده‌اند، به هر حال دارند کار دیپلماسی می‌کنند و این اتفاق نادری است که روی داده و کسی موازی آن عملیات نمی‌کند، برای سیاست خارجی شوک ایجاد نمی‌کند و هر روز با یک ساختار و شرایط بحران‌سازی سیاست خارجی را مواجه نمی‌کند. به همین دلیل امیدوار هستیم.
وی با تأکید بر اینکه 80 درصد اقتصاد دنیا را 20 کشور اداره می‌کنند و 100 درصد دانش دنیا در این کشورها تولید می‌شود، گفت: چین، اندونزی و هند کشورهای صاحب تکنولوژی جدید هستند و در کنارش خیلی کشورهای کوچک دیگر هم پا گرفته‌اند و در دانش و تکنولوژی دارند هویت پیدا می‌کنند. مگر می‌شود بدون این مناسبات زندگی کرد؟! اقتصاد کشور به تکنولوژی و دانش نو نیاز دارد و اگر بخشی از صنایع نظامی موفق شده توانسته آن دانش نو را از طرق متفاوت به دست بیاورد؛ چرا نباید این فراگیر باشد و همه ظرفیت اقتصاد کشور را در بر بگیرد؟ ولی به هر حال جریان زیرزمینی که اسم آن را «کاسبان تحریم» گذاشته‌ایم، منفعت و فرصت دارد و برای خودش ثروت به دست می‌آورد، با نهاد دیپلماسی و هنجار شدن مسیر درست دیپلماسی ما مبارزه می‌کند.
معاون پیشین وزارت امور خارجه با اشاره به اینکه دیپلماسی ترفندهایی برای رسیدن به راه‌حل است، اظهار داشت: قرار نیست در مذاکره کسی تسلیم شود و حتی اگر شکست خورده باشد تلاش می‌کند در مذاکره امتیاز بگیرد و فرصت‌های خودش را کمتر ا دست بدهد و تهدیدات را کنترل کند؛ و تمام زندگی سیاست خارجی کشورها بر این استوار است که با انواع مختلف ترفندهای غیر نظامی فرصت‌های اقتدار ملی و توسعه ملی کشور را از دنیا تأمین و تهدیدها را کنترل کند. چرا کشور بزرگی مثل ایران این همه آسیب‌پذیر شده و واقعا شرایط کشور بسیار خطرناک و اقتصاد کشور با مشکلات خیلی جدی مواجه است. همه فرصت‌هایی که یک زمانی فراهم بوده، به آسانی خودمان تعطیل کرده‌ایم.
وی با تأکید بر اینکه تمام ثروت ایران در مسیری قرار گرفته که کاسبان تحریم منفعت می‌بردند، گفت: اگر من امیدوارم به خاطر این است که به نقطه‌ای رسیده‌ایم که نیروهای موازی که مداخله‌گران بسیار جدی در سیاست خارجی بودند، شرایطشان تغییر کرده و ما در وضعیتی قرار گرفته‌ایم که یک بار دیگر می‌توانیم مرور کنیم و برگردیم به اینکه با دیپلماسی چه باید بکنیم. ما امروز در سیاست خارجی رادیکال‌تر از زمان انقلاب رفتار می‌کنیم. از سال 1382 تا امروز چینی‌ها به ما گفته‌اند که مسیر روابط خودتان با دنیا را اصلاح کنید تا ما بتوانیم با شما روابط اقتصادی داشته باشیم؛ ما مسیر روابط با دنیا را اصلاح نکردیم و بسیاری از فرصت‌های اقتصادی بسیار هم مهم را از دست دادیم.
امین‌زاده منشأ ناترازی‌های انرژی را هم روابط خارجی ایران دانست و افزود: شرایطی که ما با آن مواجه شده‌ایم، شرایطی است که ملت ما تحقیر شده و می‌شود؛ و اینها قابل قبول نیست. اگر همچنان ناهنجاری‌هایی که با آنها مواجه هستیم ادامه داشته باشد و بنا نداشته باشیم که آنها را برطرف کنیم و همچنان دل به انزوا داشته باشیم، راه خروجی از این وضعیت بحرانی نخواهیم داشت. اما به نظر می‌رسد عوامل مختلفی که شرایط امروز را به ما تحمیل کرده، چشم‌انداز ممکنی ایجاد کرده که ما مسیر خودمان را اصلاح کنیم.
وی با تأکید بر اینکه اگر وضعیت ما در منطقه تغییر کرده ناشی از شرایط جدیدی است که در فلسطین، سوریه و لبنان روی داده، گفت: به هر حال این وضعیت جدید موقعیت بهبود مناسبات ایران با کشورهای منطقه را افزایش داده و مواجهیم با اینکه رفتار حکومت در این مناسبات خردمندانه‌تر است و آن کشورها هم مواضع بهتری نسبت با سال‌های اخیر دارند. شرایطی در سطح بین‌المللی هم ایجاد شده که اقتضائاتی برای یک دیپلماسی نو به وجود می‌آورد. باید اساس این دیپلماسی بر این باشد که به راه‌حلی برای پایان تحریم‌های ایران برسد. تجربه اداره کشور با اقتصاد زیرزمینی شکست خورد؛ اقتصاد زیرزمینی و فعالیت کاسبان تحریم محدوده کوچکی را پوشش داده که برای اداره کشور کافی نیست.
معاون پیشین وزارت امور خارجه با بیان اینکه شرایط بسیار دشوار است، افزود: بر اساس تمام شرایطی که گذشته تا به این نقطه رسیده، آمریکا از ما می‌خواهد که غنی‌سازی را تعطیل کنیم؛ چنین چیزی برای ایران ممکن نیست. به هر حال ما می‌خواهیم غنی‌سازی داشته باشیم و متقابلا ترامپ هم دنبال چیزی می‌گردد که بگوید پیروز شده و امتیازی از ایران گرفته است. فرمول‌های پیچیده دیپلماسی همین است که وسط این ملاحظات چه راه‌حلی وجود دارد و چگونه می‌شود آن را پیدا کرد. کاری که نیروهای فعال در این حوزه می‌کنند، همین تلاش برای رسیدن به چنین نقطه‌ای است. طبعا اگر بخواهد مذکرات به نتیجه برسد، طرفین باید احساس کنند که موفق شده‌اند و بخشی از موفقیتی که انتظار داشته‌اند را برای خودشان تأمین کرده‌اند.
وی تأکید کرد: من به دلیل عوامل جانبی که اتفاق افتاده و به دلیل اینکه تمام مناقشه ما محدود به بحث هسته‌ای و در این شرایط بحث‌های جانبی مثل نیروهای نیابتی و حقوق بشر ایران خیلی کمرنگ‌تر شده، من امیدوارم راه‌حلی پیدا شود که ایران ضمن اینکه شئوناتش را حفظ می‌کند، به انعطافی برسد که راه را برای خروج ایران از این شرایط فراهم کند. کسانی که می‌گویند کار مشکلی است هم حق دارند، اما اگر ما بتوانیم مناسبات با آمریکا را به مسیری ببریم که نوعی کاهش مناقشه با آمریکا تعریف شود، به سرعت همه بازیگران اقتصادی جهان برای همکاری اقتصادی کنار ما خواهند آمد. اروپا واقعا به همکاری اقتصادی با ما نیاز دارد. چیزی که همه اینها را گره زده بحران تحریمی است که مدیریتش را آمریکا دارد؛ و ما باید بتوانیم با آمریکا این مسأله را جمع کنیم.
امین‌زاده با اشاره به اینکه اقتصاد کشور ما از برخی کشورهای منطقه عقب افتاده است، افزود: این شرایط باید تغییر کند و من امیدوارم این عقلانیت در نظام ما باشد که حاکمیت مسیرش را تغییر بدهد. یکی از مهمترین متغیرهایش این است که با آمریکا مصالحه کنیم. هرقدر این مصالحه ابعاد وسیع‌تری داشته باشد، فرصت‌های بیشتری برای ما ایجاد می‌کند. اصلا به مفهوم وادادگی نیست و مطلقا منظور این نیست؛ منظور هماوردی دیپلماتیک و اقتصادی است و جست‌وجوی راه‌هایی که کشور ما را قدرتمندتر کند. اقتدار ایران نمی‌تواند تنها به نظامی‌گری متکی باشد. ما اقتدار اقتصادی نیاز داریم، اقتدار اقتصادی مناسبات بین‌المللی نیاز دارد و مناسبات بین‌المللی تنش‌زدایی با ایالات متحده آمریکا نیاز دارد.