ایران پرسمان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زهرا طیبی| بعد از تجاوز رژیم‌صهیونیستی با همکاری مستقیم آمریکا، حرف زدن از مذاکره به‌مثابه حرکت کردن روی طنابی باریک از ارتفاعی بلند است که نیاز به احتیاط‌های ویژه‌ای داشته و دارد. از یک طرف گفته می‌شد، طرف آمریکایی به دنبال آن است که ایران را تنها برای گرفتن امتیاز پای میز مذاکره بکشاند اگرچه مطرح کردن گزینه مذاکره بلافاصله بعد از این تجاوز، معنایی جز این را نیز به ذهن متبادر نمی‌کرد. در سمت دیگر، افکار عمومی داخل ایران هم به دلیل تجاوز و تهاجم آشکار آمریکا به ایران، بدبینی بیشتری نسبت به مذاکره پیدا کردند و صحبت از مذاکره به‌سادگی شرایط پیش از جنگ نبود. اما نکته مهم‌تر آن بود که درک عمومی و حتی برخی نخبگان از مذاکره دچار خطا‌های آشکاری شده بود. این باور غلط در میان عموم مردم جامعه و نخبگان وجود داشت که مذاکره، هدف است؛ اما مقامات و سیاسیون ایران تلاش کردند تا این شبهه را برای افکارعمومی و جامعه نخبگانی حل کنند، تعبیر دقیق‌تر در مورد مذاکره این بود که گفت‌وگو در کنار پدافند و موشک و رسانه، یک ابزار جنگی است. طبیعی است که نشستن پای میز مذاکره به معنی پذیرش همه آنچه که طرف مقابل مطرح می‌کند نیست؛ اما نمی‌توان در این موقعیت و شرایط پیچیده و حساس کشور از این ابزار مهم که کارکرد بین‌المللی نیز دارد استفاده نکرد. پیش‌شرط‌های مذاکراتی که سیدعباس عراقچی روز گذشته در گفت‌وگو با یک رسانه چینی مطرح کرد، نشان داد که دستگاه سیاست خارجی ایران به مذاکره به چشم یک ابزار نگاه می‌کند و در دیپلماسی را نبسته اما قرار هم نیست از موضع ضعف و برای پذیرش فشار‌های طرف آمریکایی، پای میز مذاکره بنشیند.
درِ دیپلماسی باز است «اما» اگر‌هایی داریم
«آیا امکان بازگشت به مذاکره وجود دارد؟ به نظر من بله.» سید عباس عراقچی روز گذشته در گفت‌وگو با رسانه «سی‌جی‌تی‌ان» چین از امکان بازگشت به مذاکره گفت، البته او در ادامه جمله‌اش را با یک «اما» ادامه داد و گفت: «تنها یک راه‌حل دیپلماتیک و مذاکره‌شده می‌تواند، مؤثر باشد، تحقق آن تنها زمانی ممکن است که آن‌ها جاه‌طلبی‌های نظامی خود را کنار بگذارند و خساراتی که به ما وارد شده را جبران کنند.» و در انتها هم گفت «آن زمان ما آماده مشارکت در مذاکرات خواهیم بود.» سید عباس عراقچی، پیش‌شرط‌های رسمی ایران برای شروع مذاکره با آمریکا را بیان کرد و پاسخی به فشار‌های آمریکا برای شروع مذاکره داد. در واقعیت وزیر خارجه ایران، ضمن آنکه به گفته خودش «در» دیپلماسی را به طور کامل نبست؛ اما عملاً این امکان را از مقامات اروپایی و آمریکایی سلب کرد که وجهه دیپلماتیک ایران را در فضای بین‌المللی، مخدوش کند. این گزاره را هم اثبات کرد که ایران با استاندارد‌ها و قواعد مورد نظر آمریکا، پای میز مذاکره نخواهد نشست. سیدعباس عراقچی در ادامه صحبت‌هایش به موضوع حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران هم اشاره‌ای کرد و گفت: «حمله اخیر به تأسیسات هسته‌ای ما اثبات کرد که راه‌حل نظامی برای برخورد با برنامه هسته‌ای ایران، وجود ندارد.» تأکید مقامات و چهره‌های غربی برای شروع مذاکره با ایران و تهدید فعال‌سازی مکانیسم ماشه اثبات کرد که برخلاف دور‌های افتخاری که ترامپ با حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران می‌زند، اما برنامه هسته‌ای ایران با حمله نظامی، تعطیل‌پذیر نیست و بازگشت آن‌ها به نقطه صفر اعمال فشار برای شروع مذاکره اثبات کرد که گزینه نظامی علیه فعالیت هسته‌ای ایران، آن‌طور که باید کار نکرده و اهداف را محقق نکرده است.
با ساختار‌های قبلی مذاکره نمی‌کنیم
در چند روز گذشته پرس‌تی‌وی هم به نقل از یک منبع بلندپایه سیاسی در واکنش به درخواست آمریکا برای مذاکره با ایران، اعلام کرد: «ایران با ساختار‌ها و دستور کار‌های پیشین، وارد مذاکره نخواهد شد.» این منبع سیاسی نیز در ادامه گفت: «اگر قرار باشد مذاکرات جدیدی شکل بگیرد، باید تضمین‌های جدی و عملی وجود داشته باشد. این مذاکرات سرپوشی برای یک فریب امنیتی نیست.» پیش‌شرطی که این منبع به پرس‌تی‌وی گفته این است که «به برنامه هسته‌ای و سلاح‌های کشتار جمعی رژیم‌صهیونیستی رسیدگی جدی شود، شرط دیگر این است که اسرائیل تنبیه معتبر شود و به ایران، خسارت پرداخت شود.» نکاتی که این منبع سیاسی در گفت‌وگو با پرس‌تی‌وی مطرح کرد مشابه صحبت‌هایی است که وزیر خارجه ایران در گفت‌وگو با رسانه چینی مطرح کرده است. موضوعی که نشان می‌دهد ایران این‌بار با پیش‌شرط‌های مشخص پای میز مذاکره می‌نشیند و البته اتفاق نظری برای باید‌های شروع مذاکره در دستگاه سیاسی کشور وجود دارد.
مذاکره تاکتیک است نه هدف
در روز‌های بعد از توقف جنگ، اظهار نظر‌ها و تحلیل‌های متفاوتی در مورد شروع مذاکره و گفت‌وگو با آمریکایی‌ها مطرح می‌شد، برخی از چهره‌های سیاسی معتقد بودند برای جلوگیری از شروع جنگ باید پای میز مذاکره با آمریکا نشست و به توافق رسید. برخی دیگر نیز در انتقاد به درخواست مذاکره با آمریکا، آن را پالس ضعف دانستند و نشستن پای میز مذاکره با کشوری که به ایران تجاوز کرده را بی‌معنی خواندند. در این مدت اما برخی از مقامات، فارغ از کشمکش‌ها و بحث‌های سیاسی، به این موضوع اشاره کردند که مذاکره یک ابزار برای گفت‌وگوست. علی‌لاریجانی در جریان حضورش در هیئت آیین حسینی و در پاسخ به این سؤال که گروه دیپلماسی ایران، بر سر چه چیزی می‌خواهد با آمریکا مذاکره کند، گفت: «مذاکره یک تاکتیک است، رهبری آنجایی که لازم می‌داند، آن را مطرح می‌کند. الان مذاکره‌ای مطرح نیست و نباید عجله‌ای هم در این رابطه داشت، آن‌ها با ما جنگیدند و ابتدا باید توضیح دهند که چرا با ما جنگیدند.» محمدباقر قالیباف نیز در گفت‌وگوی تلویزیونی به این موضوع اشاره کرد که مذاکره یک ابزار جنگ است و نمی‌توان آن را حذف کرد.
استفاده هوشمندانه از یک ابزار تاکتیکی
مجموع اظهارات و صحبت‌های مقامات در رسانه‌ها و در آخرین مورد صحبت‌های وزیر خارجه ایران نشان می‌دهد که:
1- برخلاف اعمال فشار‌های غرب برای مذاکره، صحبت‌ها و اظهارات مقامات ایران نشان می‌دهد که بعید به نظر می‌رسد گفت‌وگو با آمریکایی‌ها قریب‌الوقوع باشد؛ چرا که موانع زیادی برای شروع گفت‌وگو‌ها وجود دارد.
2- اظهارات مقامات و همچنین وزیر امورخارجه ایران، اثبات کرد که اقدامات و تصمیم‌های ایران در سیاست خارجی نه در دام ذوق‌زدگی و وادادگی افتاده و نه در مسیر تندروی غیرعقلانی قرار دارد، ایران به‌واقع به مذاکره به‌عنوان ابزاری نگاه می‌کند که می‌تواند برای او امکاناتی را فراهم کند. نمود این نگاه در اظهارات سیدعباس عراقچی، وزیر امورخارجه ایران دقیق‌تر روشن شد.
3- شروع احتمالی مذاکره، در شرایطی که آمریکایی‌ها در آستانه شروع دور ششم مذاکرات، به حمله صهیونیست‌ها چراغ سبز نشان دادند و خودشان نیز ورودی مستقیم به این جنگ داشتند، پیچیده‌تر خواهد بود، طبیعی است که این بار بی‌اعتمادی به آمریکایی‌ها پررنگ‌تر است و جامعه ایرانی نیز بدبینی بیشتری به شروع مذاکره دارد، به همین خاطر ایران صراحتاً اعلام کرد که برای شروع مذاکره پیش‌شرط‌هایی دارد که مهم‌ترین آن تضمین عدم آغاز جنگ است و در غیر این صورت پای میز مذاکره نخواهد نشست.
4- واکنش ایران به اعمال فشار آمریکایی‌ها برای شروع مذاکره ضمن آنکه در دیپلماسی را نیمه‌باز گذاشته و آن را نفی نکرده، در عین حال تأکید دارد که حاضر نیست برای تحقق اهداف آمریکایی‌ها پای میز مذاکره بنشیند و بدون تضمین مذاکره نخواهد کرد، این واکنش هوشمندانه ایران، دیپلماسی و گفت‌وگو را به‌عنوان یک ابزار تاکتیکی برای ایران، فعال نگه خواهد داشت.
5- برخلاف انتقادات و فضاسازی‌هایی که در چند روز گذشته علیه شروع مذاکره مطرح شد، اظهار نظر عراقچی که تکمیل‌کننده صحبت‌های دیگر مقامات ایران بود، نشان می‌دهد، موضع و تصمیم ایران هماهنگ شده و وحدت نظر در مورد نوع مواجهه با درخواست مذاکره با آمریکا، وجود دارد.
6- بیان اما و اگر‌های ایران در خصوص مذاکره در مصاحبه و گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی، علاوه برآنکه پیام ایران به غربی‌ها را زودتر به آن‌ها می‌رسد، بازتابی هم در فضای افکار عمومی جهان خواهد داشت، اظهار تمایل ایران به مذاکره مانع آن می‌شود تا غربی‌ها چهره‌ای مخدوش‌شده و غیرواقعی از نظام حکمرانی ایران ارائه دهند و آن را محکوم به سرپیچی و دور زدن قوانین بین‌المللی کنند و مهم‌تر آنکه مانعی جدی برای جلوگیری از منزوی شدن ایران در صحنه بین‌المللی خواهد بود.
7- موضع‌گیری وزیر خارجه ایران در مورد شروع مذاکره اثبات می‌کند که دستگاه سیاست خارجی نیز مذاکره را یک ابزار می‌بیند، نه یک هدف و با برنامه‌ریزی و ایده مشخص در مورد پیام‌ها و اعمال فشار‌های آمریکا برای شروع مذاکره مواجه می‌شود.
بازار ![]()