ایران پرسمان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محسن صالحی‌خواه| مکانیسم حل اختلاف توافق هسته‌ای یا آنطور که در رسانه‌ها معروف است، مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک، این‌بار با ادعای احتمال به‌تعویق‌افتادن فعال‌سازی آن، به اخبار بازگشته. لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال روز جمعه در توئیتر نوشت: «در تماس تلفنی شب‌گذشته میان عباس عراقچی و وزرای خارجه سه کشور اروپایی (E3) به‌همراه کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بنا بر گزارش منابع مطلع، احتمال تمدید ضرب‌الاجل اسنپ‌بک در چارچوب برجام، روی میز گذاشته شده است.
درخواست‌های اروپایی‌ها از ایران شامل ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای با آمریکا و سه کشور اروپایی، ازسرگیری همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی [است.] همچنین پیشنهاداتی مبنی بر مهار ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران مطرح شده، اما طبق گفته منابع، این موارد هنوز به‌طور مشخص و دقیق تنظیم نشده‌اند. پیشنهاد مطرح‌شده شامل تمدید یک‌باره و استثنایی ضرب‌الاجل اسنپ‌بک است. ضرب‌الاجل فعلی در ماه اکتبر است، اما در صورت موافقت ایران، همچنین حمایت روسیه و چین در شورای امنیت، ممکن است به تعویق انداخته شود.»
همچنین باراک راوید، خبرنگار اسرائیلی سایت آکسیوس نیز دقایقی بعد از این ادعای نورمن، با بازنشر پست او در شبکه توئیتر نوشت: «به‌گفته یک منبع آگاه، انتظار می‌رود دیپلمات‌های ارشد سه کشور اروپایی و ایران، هفته آینده در اروپا برای بحث در مورد توافق هسته‌ای احتمالی دیدار کنند.» او همچنین مدعی شد که این دیدار ممکن است در وین اتریش یا ژنو سوئیس انجام شود، همچنین انتظار می‌رود که ایران، مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی، معاونان وزارت امور خارجه را به این نشست اعزام کند.
بررسی پیشنهاد از سوی ایران
تا لحظه تنظیم این گزارش، ادعای این دو خبرنگار از سوی مقامات رسمی وزارت امور خارج، تائید یا تکذیب نشده است. خبرگزاری تسنیم در این باره نوشت: «در پی انتشار اخباری مبنی بر ازسرگیری مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی در هفته آینده توسط منابع غربی، خبرنگار خبرگزاری تسنیم اطلاع یافت که ایران درخواست سه کشور اروپایی برای از سرگیری مذاکرات درباره موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها را در دست بررسی دارد.»
موضع عراقچی
خبر مذکور مدعی است که این موضوع از سمت طرف اروپایی، گفت‌وگوی مشترک سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان و همتایان آلمانی، انگلیسی و فرانسوی او به‌علاوه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مطرح شده است. جمعه گذشته، عراقچی درباره این تماس مشترک در توئیتر نوشت: «دیشب یک کنفرانس تلفنی مشترک با وزرای خارجه سه کشور اروپایی (E3) و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا داشتم و در آن نکات زیر را به‌روشنی بیان کردم: این ایالات‌متحده بود که از توافقی که طی دو سال و با هماهنگی اتحادیه اروپا در سال 2015 حاصل شده بود، خارج شد؛ نه ایران و این آمریکا بود که در ژوئن امسال میز مذاکره را ترک کرد و به‌جای آن گزینه نظامی را برگزید؛ نه ایران.
هر دور جدیدی از مذاکرات فقط زمانی ممکن خواهد بود که طرف مقابل برای یک توافق هسته‌ای عادلانه، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل آمادگی داشته باشد. اگر اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی می‌خواهند نقشی ایفا کنند، باید مسئولانه رفتار کنند و از سیاست فرسوده تهدید و فشار، ازجمله تهدید به اجرای سازوکار «اسنپ‌بک» که فاقد هرگونه مبنای اخلاقی و حقوقی برای آن هستند، دست بردارند.»
شمارش معکوس
براساس قطعنامه 2231 که پس از مذاکرات هسته‌ای سال 2015 در شورای امنیت به تصویب رسید، ایران از ذیل فصل 7 منشور ملل متحد، خارج شد. فصلی که به کشورهای تهدیدکننده صلح و امنیت اختصاص دارد و ایران از دهه 80 شامل آن شده بود. طرف‌های مذاکره سازوکاری را مشخص کردند که اگر درنهایت هرکدام از اعضای توافق به تعهدات خود عمل نکرد، به وضعیت پیش از برجام برگردند. ایران از اسنپ‌بک استفاده کرد و برنامه هسته‌ای خود را بدون محدودیت‌های اعتمادساز برجام، از سر گرفت و آن را تا حد زیادی پیش برد.
طرف مقابل نیز با نزدیک‌شدن به زمان انقضای قطعنامه 2231 به‌دنبال این است که پیش از سررسید این زمان، قطعنامه‌های فصل هفتی ایران را بازگرداند. ایران به‌دنبال جلوگیری از این اقدام است و محتمل‌ترین گزینه‌ای که درحال‌حاضر در واکنش به اقدام تروئیکای اروپا مطرح می‌شود، خروج ایران از معاهده عدم‌اشاعه است. این دو اقدام وضعیت را تا حد زیادی از کنترل خارج می‌کند. درصورتی‌که این گزینه‌های پیشنهادی، مبنی بر پیگیری روند دیپلماتیک رخ دهد، به‌نظر می‌رسد که دوطرف زمان بیشتری برای دیپلماسی به‌جای گسترش بحران در نظر گرفته‌اند.
باید از راه دیپلماسی به راه‌حل نهایی برسیم
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در نیویورک راجع به روند پیش رو، به خبرنگار هم‌میهن گفت: «اگر صحبت وزیر خارجه فرانسه را مد نظر قرار بدهیم که گفت تا آخر اوت (نهایتاً 8 شهریور) فرصتی در نظر می‌گیرند که مذاکرات آغاز و به نتیجه برسد – در واقع توافقی جایگزین برجام به دست بیاید – یعنی آنها ماه سپتامبر را برای فعال‌سازی سازوکار ماشه در نظر گرفته‌اند. طبق بند 11 قطعنامه 2231، آنها در صورتی که به شورای امنیت اعلام کنند که یک عضو برجام به نحو فاحشی تعهدات خود را نقض کرده، دوره 30 روزه شروع می‌شود.
در صورتی که در پایان اوت این اعلان را بدهند، مطابق همین بند، یک ماه فرصت لازم دارد تا به نتیجه برسد. یعنی تا پایان سپتامبر (نهایتاً 8 مهر) در نظر است. درحالی‌که می‌دانیم زمان مختومه شدن قطعنامه 2231 به شمول سازوکار ماشه، 18 اکتبر 2025 (26 مهر) است. بنابراین، آنها تنها تا 26 مهر برای فعال کردن سازوکار ماشه وقت خواهند داشت. در غیر این صورت قطعنامه 2231 مختومه می‌شود و برگشت 6 قطعنامه ضد ایرانی منتفی می‌شود و برنامه هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت خارج خواهد شد.»
او ادامه داد: «این بازه زمانی که گفتم یک ویژگی دارد و آن این است که در ماه سپتامبر، کره جنوبی ریاست دوره‌ای شورای امنیت را بر عهده دارد. در حالی که ماه اکتبر، ریاست با روسیه است. احتمالاً سه کشور اروپایی این موضوع را هم در محاسبات خود مد نظر داشته‌اند و خواسته‌اند که وقتی کره جنوبی رئیس شوراست، کار را بدون هر مشکل رویه‌ای احتمالی پیش ببرند.»
این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی با اشاره به امکان تمدید ضرب‌الاجل مختومه شدن قطعنامه 2231 گفت: «این امکان از لحاظ حقوقی وجود دارد. اخیراً لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال مدعی شده که اروپایی‌ها پیشنهاد دادند مذاکرات آغاز شود و این ضرب‌الاجل در صورت نیاز تمدید شود. این اتفاق می‌تواند با رای اکثریت 15 عضو شورای امنیت رخ دهد.
یعنی ضرب‌الاجل منقضی شدن قطعنامه 2231 را هر چقدر که لازم بدانند، عقب بیاندازند. اگر قطعنامه رویه‌ای و نه محتوایی برای این تمدید کافی باشد، در آن صورت اعضای دائم هم حق وتو نخواهند داشت و 9 رای برای تصویب آن کفایت می‌کند. اما این تمدید برای ایران بعید است که فایده‌ای داشته باشد. خبرنگار وال‌استریت ژورنال مدعی شده که شروطی از سوی طرف اروپایی برای این تعویق قرار داده شده که از جمله شامل همکاری مجدد ایران با آژانس می‌شود. حتی اگر این شروط هم پذیرفته شود و این اتفاق بیفتد، برای ایران مفید نیست.
مسئله این است که ایران باید هر چه سریعتر مشکل خود را با سه کشور اروپایی و آمریکا حل کند. هر چه این اتفاق سریعتر رخ دهد، به نفع ایران است. در این معادله، تاخیر انداختن و تمدید مهلت سازوکار ماشه یک فاکتور بسیار بسیار مهم مغفول مانده و آن هم موضوع تحریم‌های آمریکاست. این تحریم‌ها همچنان برقرار است و به اقتصاد ایران آسیب می‌زند و به این خاطر گذر زمان به نفع ایران نیست. این فاکتور خیلی مهمی است.
گاهی به نظر می‌رسد مقامات ما آن را فراموش کرده‌اند. فعلاً صحبت‌ها در مورد این است که ماشه فعال می‌شود یا نمی‌شود، مذاکره می‌کنیم یا نمی‌کنیم، آیا می‌شود وضع موجود را ادامه داد یا جنگ از سر گرفته می‌شود یا نمی‌شود. اصل مشکل ما تحریم‌های آمریکاست که همچنان پابرجاست. این مسئله‌ای است که باید در مرکز توجه مقامات ما باشد، چون هر روزی که ادامه پیدا می‌کند، برای کشور و ساختارهای اقتصادی آن ضرر است.»
احمدی یادآور شد: «ما باید این مسئله را از طریق دیپلماسی و مذاکره پیش ببریم و مشکلات را با غرب حل کنیم و به یک راه‌حل برسیم. رسیدن به این راه‌حل هر چه تاکنون به تعویق افتاده، وضعیت بدتر شده و در این تردیدی نیست. ما در زمان‌های گذشته اهرم‌هایی داشتیم که با مرور زمان آنها را از دست دادیم. الان هم اگر باز زمان بگذرد، معلوم نیست اهرم جدیدی به دست بیاوریم.
سوال این است که الان تصور می‌کنیم که آیا با به تعویق انداختن و اصطلاحاً زمان خریدن، اهرم جدیدی به دست می‌آوریم؟ مطلوب این است که همین فردا کار دیپلماتیک با غربی‌ها را آغاز و برای حل کامل مسئله سعی کنیم. از یک طرف روابط دیپلماتیک خود را با کشورهای اروپایی باید نرمال کنیم. صرف نظر از اینکه آنها در مذاکرات و پرونده هسته‌ای تاثیرگذار هستند یا نه. اما مشکل اصلی ما با آمریکاست و مشکل‌مان از جهت ناحیه آمریکا است.
چون اهرم تحریم‌ها دست آمریکاست. تحریم‌هایی یکجانبه که بسیار سختگیرانه است. بنابراین، اگر ما با اروپا هم در مورد موضوع هسته‌ای توافق کنیم، آمریکاییها مشکلی نخواهند داشت. چرا که خواسته آنها یکسان است و مذاکره با هر کدام، نتیجه‌ای متفاوت نخواهد داشت. درست است که تحریم‌های یکجانبه که بسیار سختگیرانه است توسط آمریکا اعمال شده، اما اگر با اروپا هم در مورد برنامه هسته‌ای توافق کنیم، نتیجه یکسان خواهد بود. چون آمریکا و اروپا اهداف واحدی را دنبال می‌کنند.»
مکانیسم ماشه اهرم فشار اروپاست
سهراب سعدالدین، پژوهشگر و کارشناس مسائل اروپا نیز به خبرنگار هم‌میهن گفت: «اروپایی‌ها و آمریکا معتقدند که ایران را تحت فشار گذاشتند. آمریکاییها با تهدید نظامی و اقدامی که در حمله به سایت‌های هسته‌ای داشتند و تاکید بر اینکه اگر ایران به سمت بازسازی آنها و از سرگیری برنامه خود برود، باز هم حمله می‌کنند. اروپایی‌ها هم مکانیسم ماشه را به عنوان اهرم فشار در دست گرفتند. اقدامی که به تعبیر وزیر امور خارجه کشورمان، کمتر از اقدام نظامی نیست. بنابراین، آنها در کنار فشار حداکثری آمریکا، اهرم‌هایی را در دست دارند و ترجیح‌شان این است که بتوانند سر میز مذاکره، آنها را به امتیاز تبدیل کنند. امتیازاتی که ممکن است در حوزه هسته‌ای و موشکی مطالبه کنند.
دلیل آن نیز مشخص است. وقتی مکانیسم ماشه استفاده می‌شود، یعنی از یک آستانه‌ای عبور کردیم که پس از آن، تحولات غیرقابل‌پیش‌بینی می‌شود. تحولاتی که هزینه‌هایش برای شما بیشتر است. بنابراین اگر شما بتوانید با استفاده از این اهرم امتیازهایی بگیرید، ایده‌آل‌ترین گزینه برای شما به عنوان اروپاست. به نظرم اروپا این هدف را در مذاکرات دنبال می‌کند. پیش از این گفتم که اروپا به دنبال این است که پکیج مذاکراتی با ایران داشته باشد که موضوع پهپادی، موشکی و هسته‌ای را شامل شود. به این دلیل که برد موشک‌های ایران اروپا را هم در برمی‌گیرد و توان موشکی ما دید آنها را به خود جلب کرده و احساس نگرانی می‌کنند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که آیا تمدید ضرب‌الاجل مورد نظر به نفع ایران است یا ضرر ما، اظهار داشت: «می‌تواند هر دو حالت را به دنبال داشته باشد. در واقع تهدید و فوریت بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت را از ما دور می‌کند و از بین نمی‌برد اما از سوی دیگر می‌تواند از سمت آنها یک فرصت برای دیپلماسی و مذاکره باشد که رخدادی مثبت است.»
سعدالدین درباره وضعیت روابط ایران و اروپا گفت: «باید به این نکته توجه کنیم که وضعیت عمومی روابط ایران و اروپا در بدترین وضعیت خود پس از انقلاب قرار دارد. چشم‌انداز این روابط هم حداقل با توجه به رویکردی که اروپایی‌ها در قبال ایران نشان می‌دهند، خیلی مثبت نمی‌بینم. جمعه هفته گذشته پارلمان بلژیک موضوع تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران را داشت و اتهام‌زنی‌هایی از سمت اروپایی‌ها نسبت به ایران انجام می‌شود. اما این پنجره برای دیپلماسی باز است و امیدوارم طرف اروپایی متوجه باشد که آستانه صبر ایران را در نظر بگیرند، جوانب را رعایت کنند و به یک جمع‌بندی مشترک برسند.»
بازار ![]()