ایران پرسمان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شهاب شهسواری| هفته پیش مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اسلامی ایران در حاشیه بازدید از مراکز هسته‌ای تهران و دیدار با مدیران ارشد صنعت هسته‌ای اعلام کرد که ایران با «قدرت بیشتر» صنعت هسته‌ای خود را بازسازی خواهد کرد.
پزشکیان گفت: «علم در درون ذهن‌های دانشمندان ماست و با از بین بردن ساختمان‌ها و کارخانه‌ها مشکلی پیش نخواهد آمد؛ ما دوباره و با قدرت بیشتری آن ها را خواهیم ساخت.» مقام‌های ارشد ایران هرچند تاکید می‌کنند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران به‌رغم آسیب‌های شدیدی که در جنگ به تاسیسات وارد شده‌است از سر گرفته‌خواهد شد، اما از ارائه جزئیات و برنامه زمانی مشخص در مورد از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای، به‌ویژه غنی‌سازی اورانیوم خودداری می‌کنند.
این امر باعث شده‌است تا گمانه‌زنی‌ها در این مورد افزایش پیدا کند. در طول 10 روز گذشته، رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بازدیدهایی از تاسیسات و دستاوردهای هسته‌ای ایران داشته‌اند. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه در بازدیدی که از نمایشگاه صنعت هسته‌ای داشت عنوان کرد: «صنعت هسته‌ای اکنون تبدیل به صنعت بسیار بزرگی شده و در حوزه‌های مختلف به سرعت در حال پیشرفت است. به اعتقاد بنده کشورهای غربی در نهایت چاره‌ای نخواهند داشت جز اینکه ایران را به عنوان یک قطب علمی در حوزه صنعت هسته‌ای صلح‌آمیز بپذیرند.»
ایران همواره اعلام کرده‌است که تحت هیچ شرایطی از حق خود برای در اختیار داشتن صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای، به‌ویژه حق غنی‌سازی نخواهد گذشت. در طول 22 سال گذشته، صنعت غنی‌سازی یکی از نقاط اختلاف اصلی ایران و بازیگران قدرتمند بین‌المللی بوده‌است. هرچند در سال 1394 با انعقاد برجام گروه 1+5 (پنج عضو دائمی شورای امنیت به اضافه آلمان) حق ایران را برای غنی‌سازی اورانیوم تحت نظارت‌های شدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و در سطح مشخص پذیرفتند، اما سه سال بعد با خروج دولت نخست دونالد ترامپ از برجام و احیای تحریم‌هایی که در چارچوب برجام لغو شده‌بود، بار دیگر دعوای غنی‌سازی به نقطه اصلی اختلاف ایران و قدرت‌های جهانی به‌ویژه قدرت‌های اروپایی و آمریکا تبدیل شد. بعد از جنگ 12 روزه و حمله نظامی آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران، رئیس‌جمهور آمریکا مدعی شد که تمام توان هسته‌ای ایران را کاملاً نابود کرده‌است و دیگر اجازه بازسازی آن را نخواهد داد.
در حال حاضر ایران به دلیل آسیب دیدن مراکز غنی‌سازی اورانیوم، دیگر فعالیت غنی‌سازی ندارد، اما اعلام کرده‌است که بار دیگر این تاسیسات را بازسازی خواهد کرد و غنی‌سازی اورانیوم و تولید سوخت هسته‌ای را در کشور از سر خواهد گرفت. هنوز هیچ برنامه زمانی مشخصی برای از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم در ایران از سوی دولت اعلام نشده‌است و مشخص نیست که قرار است فعالیت‌های غنی‌سازی در همان مراکز قبلی احیا شود یا تاسیسات جدیدی برای غنی‌سازی اورانیوم ایجاد خواهد شد.
یک اندیشکده آمریکایی با انتشار گزارشی خبر داده که ساختوساز در یکی از تاسیسات هسته‌ای آسیب‌دیده ایران در جنگ 12 روزه، از سر گرفته‌شده‌است. این گزارش‌ها در شرایطی منتشر می‌شود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا از زمان حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران چندین بار در سخنرانی‌های خود تلویحاً تهدید کرده‌است که در صورت از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای ایران، ایالات متحده آمریکا دست به اقدام نظامی خواهد زد.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز هشدار داده‌است که ایران اگر می‌خواهد جلوی افزایش تنش‌ها با غرب را بگیرد باید همکاری‌های خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به صورت جدی افزایش دهد. گروسی در مصاحبه با فایننشال‌تایمز هشدار داده‌بود که اگر ایران همکاری‌های خود را بهبود ندهد «مجبورم (به شورای حکام) گزارش دهم که هرگونه نظارت بر این مواد را (408 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در سطوح بالا) از دست داده‌ام.»
حدود یک ماه پیش، ترامپ در مراسم دویست‌وپنجاهمین سالروز تشکیل نیروی دریایی آمریکا در پایگاه دریایی نورفولک ویرجینیا، هشدار داد که اگر ایران تلاش کند تا برنامه هسته‌ای خود را از سر بگیرد، ایالات متحده نیز «با آن برخورد خواهد کرد.» ترامپ در ماه ژوئیه نیز اظهارات مشابهی را مطرح کرده و گفته‌بود: «ما قابلیت‌های هسته‌ای آن‌ها را از بین بردیم. آن‌ها می‌توانند دوباره شروع کنند. اگر این کار را بکنند، ما آن را سریع‌تر از آنکه بتوانید انگشتتان را تکان دهید، از بین خواهیم برد.»
به نظر می‌رسد که تهران توجه چندانی به تهدیدهای ترامپ ندارد. یکی از نخستین واکنش‌های ایران به حملات آمریکا به تاسیسات هسته‌ای، اعلام آمادگی تهران برای بازسازی تاسیسات هسته‌ای بود. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بلافاصله پس از جنگ دوازده روزه گفت: «ما تمهیدات لازم را اتخاذ کردیم و آن‌جایی را که آسیب دیده است، در حال برآورد هستیم. تمهیدات برای احیا از قبل پیش‌بینی شده بود و برنامه‌ریزی‌ای که داریم این است که نگذاریم هیچ وقفه‌ای در روند تولید و خدمات ایجاد شود.»
گزارش رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی از بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که ایران ساخت و ساز در یکی از مراکز زیرزمینی خود را که پیش از جنگ 12 روزه قرار بود به عنوان تاسیسات سوم غنی‌سازی در ایران افتتاح کند، از سر گرفته‌است. درست بلافاصله پس از آنکه خردادماه امسال شورای حکام آژانس بین‌الملل انرژی اتمی قطعنامه‌ای را در محکومیت ایران تصویب کرد، تهران اعلام کرد که به‌زودی تاسیسات غنی‌سازی سوم خود را راه‌اندازی خواهد کرد. این موضع‌گیری درست ساعاتی قبل از آغاز حملات اسرائیل به ایران اعلام شد. در آن زمان ایران در نطنز و فردو دو مرکز اعلام‌شده غنی‌سازی داشت، اما مکان تاسیسات غنی‌سازی سوم مشخص نبود.
تاسیسات غنی‌سازی سوم
گمانه‌زنی‌ها این است که تاسیساتی که ایران اعلام کرده‌بود به‌زودی به عنوان تاسیسات سوم هسته‌ای افتتاح خواهد شد؛ مرکزی که ساخت و ساز در آن از حدود 5 سال پیش، پس از عملیات خرابکاری در مرکز مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته در نطنز آغاز شد. این مرکز جدید که در حدود دو کیلومتری تاسیسات غنی‌سازی نطنز قرار دارد، مرکزی زیرزمینی است که در عمق کوهی با نام کلنگ گزلا در حال ساخت بود.
بر اساس نوشته رسانه‌های غربی این مرکز جدید قرار بود محل ساخت و مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته ایران باشد و در محلی با عمق بسیار بیشتر از تاسیسات غنی‌سازی فردو ساخته‌شده‌است. اندیشکده موسسه علوم و امنیت بین‌الملل نخستین بار از ساخت و ساز در این مرکز خبر داده‌بود. بر اساس نوشته این موسسه ساخت و ساز اولیه تونل‌های این مرکز زیرزمینی از سال 2007 آغاز شد و از سال 2020 ساخت و ساز در کوه کلنگ برای تبدیل آن به یک مرکز تولید سانتریفیوژهای پیشرفته شروع شد.
علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی با اشاره به دو عملیات خرابکارانه در سالن‌های تولید سانتریفیوژ پیشرفته ایران در نطنز، تلویحاً ساخت و سازها در کوه کلنگ را بدون اشاره به نام این تاسیسات جدید و محل آن تایید کرده‌بود. صالحی 23 فروردین 1400 و پس از دومین اقدام خرابکارانه در تاسیسات غنی‌سازی نطنز به خبرنگاران گفت: «بار قبل (اقدام تروریستی در تیرماه 99) هم که اقدام خبیثانه کردند و سالن مدرن مونتاژ سانتریفیوژ را از بین بردند، بخش قابل توجهی از آن سالن را احیا کردیم و همین امروز این سالن را سرپا کردیم، ضمن اینکه در دل کوه داریم سالن‌های متعدد و پیشرفته می‌سازیم.» روشن نیست که از ابتدا ساخت و ساز در این مرکز جدید با هدف تبدیل آن به تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم بوده‌است یا تنها با هدف ایجاد مرکزی امن‌تر برای ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته مورد استفاده در دیگر تاسیسات ایران ایجاد شده‌بود. با این حال باور عمومی بر این است که پس از اعلام ایران در خردادماه مبنی بر افتتاح تاسیسات غنی‌سازی سوم، احتمالاً همین محل برای تاسیسات جدید در نظر گرفته‌شده‌بود.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ماه گذشته در مصاحبه‌ای خبر داده‌بود که تاسیسات سوم ایران هم در جنگ 12 روزه هدف حمله قرار گرفته و آسیب دیده است. عراقچی در مصاحبه‌ای با فایننشال تایمز در پاسخ به سوالاتی در خصوص سرنوشت این تاسیسات تاکید کرد که در زمان جنگ 12 روزه اقدام‌هایی برای آماده‌سازی تاسیسات سوم انجام شده‌بود، اما در زمان حمله این تاسیسات فعال نبود.
عراقچی در پاسخ به این سوال که آیا به تاسیسات ناشناخته سوم هم حمله شده‌است، پاسخ مثبت داد و تاکید کرد که این تاسیسات در حمله آسیب دیده‌اند. عراقچی در خصوص نام و محل این تاسیسات توضیح داد: «نزدیک اصفهان است و هنوز فعال نشده بود لذا نمی‌دانم نامی برایش انتخاب کرده‌اند یا خیر.»
تصاویر ماهواره‌ای از فعالیت در کوه کلنگ
جوزف راجرز و جوزف برمودز جونیور، پژوهشگران اندیشکده مطالعات استراتژیک و بین‌الملل آمریکا (CSIS) با بررسی تصاویر ماهواره‌ای جدید از تاسیسات هسته‌ای ایران ادعا کرده‌اند که ایران ساخت و ساز در یک مرکز غنی‌سازی خود را از سر گرفته‌است. این دو پژوهشگر هرچند تاکید می‌کنند که هنوز با قطعیت نمی‌توان از ماهیت اقدام‌های جدید ایران در تاسیسات هسته‌ای آسیب‌دیده سخن گفت.
این اندیشکده در گزارش خود از بررسی تصاویر ماهواره‌ای تاسیسات هسته‌ای ایران می‌نویسد که بعد از جنگ دوازده روزه هیچ شواهدی مبنی بر تلاش برای بازسازی تاسیسات هسته‌ای ایران در فردو، نطنز و اصفهان را نشان نمی‌دهند، اما فعالیت‌های ساخت و ساز در اطراف مجتمع غنی‌سازی سوم ایران که در نزدیکی اصفهان، زیر کوهی به نام کوه کلنگ واقع شده، آغاز شده‌است. اندیشکده CSIS می‌نویسد: «از زمان حملات آمریکا در ماه ژوئن، ایران ساخت و ساز را در تاسیسات کوه کلنگ افزایش داده است.
با مقایسه تصاویر 30 ژوئن و 30 سپتامبر، تحلیل‌های مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل (CSIS) مشخص کرد که ایران یک دیوار امنیتی در اطراف کل محیط سایت احداث کرده است. در غرب، شرق و جنوب سایت تونل‌هایی وجود دارد. علائم قابل مشاهده‌ای از ساخت و ساز فعال در سایت دیده می‌شود. در انتهای شرقی سایت، تأسیسات زیرزمینی شامل دو دهانه است. دهانه شمالی از این دو اخیراً توسعه یافته و با شن و ماسه پوشانده شده است. منطقه غربی نیز شامل دو دهانه است که هر دوی آن‌ها در تصاویر باز هستند.
دهانه غربی از این دو نیز اخیراً توسعه یافته و با شن و ماسه پوشانده شده است. منطقه جنوبی شامل یک دهانه است. یک تیر خاکی در جلوی این دهانه قرار داده شده که نشان می‌دهد دهانه جنوبی به طور فعال مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.» این نوشته ادامه می‌دهد: «اگرچه قضاوت قطعی در مورد هدف کامل کوه کلنگ تنها از طریق تصاویر دشوار است، اما ساخت یک تأسیسات زیرزمینی بزرگ در فاصله فقط یک مایلی جنوب نطنز، بسیار مشکوک است و موجب حدس و گمان‌های قابل توجهی شده است.»
این اندیشکده در گزارش خود به سه احتمال در مورد دلایل ساخت و ساز در تاسیسات کوه کلنگ اشاره می‌کند. پژوهشگران مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در گزارش خود می‌نویسند: «حداقل سه توضیح بالقوه برای این فعالیت در کوه کلنگ وجود دارد: نخست، ایران ممکن است در حال تلاش برای ساخت تأسیسات مونتاژ سانتریفیوژ طبق برنامه‌ریزی اولیه باشد. با توجه به افزایش سرعت ساخت و ساز، احتمالاً جدول زمانی عملیاتی شدن کوه کلنگ جلو افتاده است. دوم، ایران می‌تواند دامنه مأموریت در کوه کلنگ را گسترش دهد و فعالیت‌هایی مانند متالورژی (فلزکاری)، که در اصفهان منهدم شد را به تأسیسات کوه کلنگ منتقل کند.
سوم، ایران ممکن است در حال دنبال کردن یک تأسیسات مخفی غنی‌سازی اورانیوم در کوه کلنگ باشد، با این امید که این تأسیسات بتواند ذخایر موجود ایران یعنی 400 کیلوگرم اورانیوم 60 درصد غنی‌شده را غنی‌سازی کند.» پیش از این روزنامه واشنگتن‌پست هم در گزارشی از ساخت و ساز در تاسیسات کوه کلنگ گزلا خبر داده‌بود. براساس گزارش این روزنامه فعالیت‌های جدید در کوه کلنگ ظاهراً با هدف تقویت دفاعی در برابر حملات یا نفوذهای احتمالی آینده انجام می‌شود و تا جایی که مشخص است، این تاسیسات کوهستانی در جریان حملات 12 روزه اسرائیل و آمریکا هدف قرار نگرفته است.
جفری لوئیس، کارشناس هسته‌ای و عدم‌اشاعه در مرکز جیمز مارتین، گفت: «ایران ممکن است پس از حمله تصمیم گرفته باشد این تاسیسات را برای انتقال فعالیت‌های بیشتر به زیرزمین گسترش دهد.» به گزارش واشنگتن‌پست و به نقل از سه متخصص، پس از حملات آمریکا و اسرائیل به ایران در ماه ژوئن، سه تغییر عمده در این تاسیسات مشهود است؛ حصار امنیتی آن تکمیل شده، ورودی یکی از تونل‌ها تقویت شده و حجم خاک و سنگ‌های انباشته‌شده ناشی از حفاری افزایش یافته که نشانه تداوم ساختوساز در زیرزمین است.
تصاویر ماهواره‌ای جدید همچنین حضور ماشین‌آلات سنگین و خودروهای عمرانی را به ثبت رسانده‌اند. از پایان ژوئن تاکنون، حدود هزار و 200 متر از ضلع غربی دیوار امنیتی ساخته شده و جاده موازی با این حصار نیز مسطح شده است. همچنین، قاب بتنی یکی از ورودی‌های شرقی تونل با خاک و سنگ پوشانده شده است که با ساخت مسیر جایگزین به تاسیسات زیرزمینی سازگار است. سارا بورک‌هارت از موسسه علم و امنیت بین‌المللی گفت: «دلیل پوشاندن ورودی تونل، مقاوم‌سازی در برابر حملات هوایی و دشوارتر کردن فروریختن ورودی است.» او افزود: «این که ساختوساز ادامه دارد، مهم است.»
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تاسیسات آسیب دیده
تهران در مورد برنامه‌های خود برای بازسازی تاسیسات آسیب‌دیده در جنگ و نحوه از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای از جمله بازسازی یا ایجاد تاسیسات غنی‌سازی جدید کاملاً سکوت کرده‌است. منابع رسمی در ایران از اظهارنظر در خصوص برنامه‌های بازسازی یا تاسیسات جدید خودداری می‌کنند.
روزنامه فایننشال تایمز به نقل از یک مقام ارشد ایرانی نوشته‌است: «هیچ فعالیتی در سایت‌های هسته‌ای که مورد هدف آمریکا و اسرائیل قرار گرفته‌اند، وجود نداشته است.» این مقام به فایننشال تایمز گفت: «تصاویر ماهواره‌ای دائماً و از نزدیک این سایت‌ها را رصد می‌کنند، و اگر حرکتی وجود داشت، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) آن را بسیار بزرگ جلوه می‌داد.» این مقام افزود: «هیچ گونه تحرک قابل توجهی در آن مکان‌ها وجود نداشته است.»
مشخص نیست که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا چه اندازه از فعالیت‌های ایران در تاسیسات بالقوه جدید با خبر است و اینکه آیا ایران آژانس را از قصد خود برای ساخت تاسیسات جدید باخبر کرده‌است یا نه. در گزارش‌های پیشین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اثری از بازرسی از تاسیسات کوه کلنگ وجود ندارد و تاکنون آژانس بیانیه‌ای در خصوص اطلاع از ساخت تاسیسات غنی‌سازی جدید توسط ایران منتشر نکرده‌است.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه 29 اکتبر (هشت آبان) در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک گفت به نظر نمی‌رسد ایران در حال حاضر به‌طور فعال مشغول غنی‌سازی اورانیوم باشد، اما بازرسان این نهاد اخیراً تحرکات تازه‌ای را در تأسیسات هسته‌ای ایران شناسایی کرده‌اند.
گروسی با اشاره به عدم دسترسی کامل بازرسان به تأسیسات هسته‌ای ایران گفت که بررسی تصاویر ماهواره‌ای حاکی از آن نیست که جمهوری اسلامی تولید اورانیوم غنی‌شده را فراتر از سطحی که پیش از جنگ 12روزه با اسرائیل در ماه ژوئن داشت، تسریع کرده باشد. گروسی افزود که بازرسان در اطراف مکان‌هایی که ذخایر اورانیوم در آن نگهداری می‌شود، تحرکاتی را مشاهده کرده‌اند، اما بدون دسترسی بیشتر، آژانس ناچار است تنها به تصاویر ماهواره‌ای تکیه کند که اطلاعات محدودی ارائه می‌دهد.
هرچند ایران در چارچوب توافق شهریورماه بین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قاهره قرار بود به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای بازدید از تاسیسات اتمی آسیب‌دیده در جنگ 12 روزه دسترسی بدهد، اما بعد از آنکه سه قدرت اروپایی طرف برجام با اصرار بر فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل متحد را علیه ایران فعال کردند، تهران در واکنش اعلام کرد که توافق قاهره ملغی شده‌است و سطح همکاری‌ها با آژانس در چارچوب قانون مجلس شورای اسلامی برای تعلیق همکاری‌ها با آژانس صرفاً در چارچوب نظارت بر تاسیسات فعال ایران باقی خواهد ماند و فعلاً اجازه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای آسیب‌دیده به آژانس داده‌نخواهد شد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز دوشنبه در جلسه هفتگی با خبرنگاران از بازرسی‌های جدید از تاسیسات فعال هسته‌ای ایران خبر داد و گفت: «ما مادامی که عضو ان‌پی‌تی هستیم و به موافقتنامه پادمان متعهدیم، کاملاً به تعهدات خود نسبت به آن واقف هستیم. همین هفته گذشته، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از چند مرکز هسته‌ای ایران، از جمله راکتور تحقیقاتی تهران، بازدید کردند.»
مدیرکل آژانس در خصوص میزان دسترسی‌های فعلی آژانس به برنامه هسته‌ای ایران به آسوشیتدپرس گفته‌است: «آیا این به آن معناست که آن‌ها در سطح مطلوب همکاری می‌کنند؟ نه. در عین حال گفتن اینکه مانع دسترسی ما شده‌اند درست نیست، اما ادعای اینکه همه‌چیز خوب پیش می‌رود هم نادرست است.» سخنگوی وزارت امور خارجه در عین حال محدودیت دسترسی‌های آژانس را تایید کرده و گفته‌است: «در رابطه با سایر تأسیسات هسته‌ای نیز رویه و مقررات روشن است.
بر اساس قانون مصوب مجلس، ما موظف هستیم هرگونه درخواست آژانس برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای را پس از هماهنگی با شورای عالی امنیت ملی بررسی و تصمیم‌گیری کنیم. ضمن اینکه، به دلیل اقدام تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی و آمریکا، آژانس باید شرایط خاص موجود را درک کند؛ شرایطی که کاملاً عادی نیست.
پیش از این تجاوز نظامی، همکاری ما با آژانس به‌صورت متعارف انجام می‌شد و پس از آن نیز در قالب تفاهم قاهره، برای همکاری در شرایط جدید به تفاهم دست پیدا کردیم. طرفی که باید مورد سرزنش قرار گیرد، کشورهای اروپایی هستند که تلاش کردند با سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام، قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت را بازگردانند و کل فرایندی که ما با آژانس آغاز کرده بودیم را مختل کنند.
بازار ![]()