بزرگنمايي:

ایران پرسمان - خراسان / خانه و سرپناه، در ادوار تاریخ همواره یکی از نیاز‌های اصلی برای انسان و از ملزومات زندگی اجتماعی بوده است. در گذشته هم مانند امروز، همه افراد صاحبخانه نبودند و باید برای تامین مسکن خود، اجاره‌نشینی یا خوش‌نشینی را پیشه می‌کردند؛ این موضوع باعث ایجاد روابط خاصی بین صاحبخانه و مستاجر می‌شد که بررسی تاریخ این روابط، ما را به نکات جالبی در این موضوع می‌رساند. قسمتی از این روابط را که عمدتاً مربوط به دوره قاجار می‌شود، جعفر شهری در کتاب «طهران قدیم» گزارش می‌کند.
خانه‌ها در دوران قاجار طوری طراحی شده بود که اتاق‌هایی در اطراف آن قرار داشت و صاحبخانه‌ها، آن را به مستاجران کرایه می‌دادند. در آن زمان، مسائلی از قبیل آن‌چه امروز مطرح است، مانند سند، قبض‌های مختلف، چک ضمانت، اجاره‌نامه، وثیقه و همین‌طور دلهره داشتن از بچه داری مستأجر یا ثروتمندی و فقر او و حتی مدت و مهلت اجاره موضوع مهمی نبود و طرفین خیلی راحت با هم کنار می‌آمدند.
ترفند‌های مستاجری
در صورت ناراضی بودن صاحبخانه از مستاجر، فقط کافی بود یک اخطار لفظی مختصر به او بدهد که مثلا اتاق را خودمان لازم داریم، یا جایمان تنگ است، فکر اتاق کنید! آن وقت مستأجر موظف بود که خانه را تخلیه کند و برود و، اما و اگر هم در کار نبود. با این حال، در اغلب خانه‌های دوره قاجار، مستاجران و صاحبخانه‌ها مانند یک خانواده با یکدیگر زندگی می‌کردند و شاید بتوان گفت که نسبت به دوران ما، صاحبخانه بیشتر هوای مستاجر را داشت و مثلاً، برای بدهی مربوط به کرایه، او را تحت فشار قرار نمی‌داد. در عوض این رفتار صمیمانه، مستاجران هم باید هوای صاحبخانه خود را می‌داشتند؛ چراکه صاحبخانه علاوه بر حق مالکیت که باعث می‌شد در زمینه امور مربوط به خانه‌اش صاحب اختیار باشد، به نوعی بزرگ‌تر خانه نیز محسوب می‌شد و امر و نهی و مداخله در کار‌های مستاجران را از حقوق مسلمه خودش محسوب می‌کرد. یکی از کار‌های مهم دیگری که مستاجران باید در انجام آن اهتمام می‌داشتند، جلب رضایت زن صاحبخانه از سوی بانوی مستأجر خانه بود که با محبت‌کردن‌ها و حرف‌شنوایی‌ها و انجام خدمت‌های مختلف به او، ارادتشان را اثبات می‌کردند!