بزرگنمايي:

ایران پرسمان - فرهیختگان / « قراردادهای تعهدآور به مجلس می‌روند نه برنامه‌ها » عنوان یادداشت روزنامه فرهیختگان به قلم نرگس چهرقانی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
برنامه 25 ساله ایران و چین مصوبه مجلس می‌خواهد؟
یکی از بحث‌برانگیزترین چالش‌های سیاسی سال‌های اخیر به رابطه ایران و چین برمی‌گردد، از تعلل دولت روحانی به‌خاطر امضای برجام تا بازگشت دیرهنگام آنها به کانال رابطه با پکن به‌خاطر خروج ترامپ از برجام که در رسانه‌ها و افکار عمومی از آن به‌عنوان قرارداد 25 ساله ایران و چین یاد می‌کنند ولی اسم واقعی این برنامه «مشارکت جامع راهبردی ایران و چین» است. شاید از همین اسم هم درونمایه سند کلی این برنامه روشن باشد اما بعضی محافل سیاسی با ‌انگیزه‌های مختلف سعی می‌کنند رابطه تهران و پکن را تحت‌الشعاع قرار دهند. مهم‌ترین نکته چالشی شاید به فرآیند اجرایی شدن این سند برگردد، مثلا اینکه چرا بدون تصویب مجلس چنین قراردادی اجرایی می‌شود یا اینکه جزئیات آن منافع ملی ایران را دربرگرفته یا خیر؟ برای پیدا کردن جواب این سوال‌ها باید به عقب برگردیم، زمانی که دو کشور مهم آسیا کلید اول این برنامه طولانی‌مدت را روشن کردند تا به شرایط امروز برسیم. برای جواب‌های دقیق‌تر با کارشناسان و صاحب‌نظران حقوق بین‌الملل و دیپلماسی صحبت کردم تا مشخص کنم آن چیزی که امروز به‌عنوان قرارداد ایران و چین معروف است در چه مرحله‌ای قرار دارد و آیا باید برای تصویب نهایی به مجلس بیاید یا نه.
شروع مشارکت راهبردی با چین
شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در زمستان سال 94 به ایران سفر کرد. در پایان این سفر، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین اعلام کردند که برای دستیابی به توافقی گسترده در همه‌‍‌ حوزه‌های روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، روابطی مبتنی‌بر «مشارکت جامع راهبردی» بنا کرده‌اند. پس از این اعلام رسمی، بیانیه‌ای مشترک به‌طور همزمان در پایتخت‌های دو کشور ایران و چین منتشر شد. نام این بیانیه «مشارکت جامع راهبردی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین» بود و در قالب 20 ماده، نقشه‌راه گسترش و تعمیق همکاری‌های مشترک تهران– پکن را در حوزه‌های سیاسی، همکاری اجرایی، انسانی و فرهنگی، قضایی، امنیتی– دفاعی و منطقه‌ای و بین‌المللی مشخص کرد. به‌عبارتی می‌توان این بیانیه را جرقه‌ای برای تعیین چهارچوب برای ادامه‌ فعالیت‌های این دو کشور دانست. پنج‌سال پس از انتشار این بیانیه، یعنی فروردین سال 1400 در دولت روحانی نمایندگان رسمی دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین اعلام کردند که طی مشارکتی به تفاهمنامه‌ای دست یافته‌اند، پس از تفویض دولت در ایران و روی کار آمدن سید ابراهیم رئیسی، کار کردن روی این تفاهمنامه همچنان ادامه یافت. اخیرا نیز حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه سفری دو روزه به چین داشته است. پس از پایان این سفر، محمد کشاورززاده، سفیر ایران در پکن‌ در توئیتی اشاره کرد که اجرایی کردن برنامه 25 ساله ایران و چین از دستاوردهای مهم این سفر امیرعبداللهیان بوده است. در همین راستا، حامد وفایی، کارشناس مسائل چین معتقد است: «تا الان هیچ قراردادی نوشته نشده است. ما می‌گوییم چهارچوب مشارکت جامع راهبردی و باید متناسب با آن صحبت کنیم. وقتی می‌توانیم بگوییم آغاز اجرایی شدن که تمام دستگاه‌های ما که قرار است با چین کار کنند، برای 20 سال آینده برنامه داشته باشند، برای مثال وزارت علوم جمهوری اسلامی بگوید برای 20 سال بعد می‌خواهم شعبه‌ای از دانشگاه شهید بهشتی را در چین تاسیس کنم. همچنین وزارت صنایع باید برنامه داشته باشد، وزارت نفت، وزارت دفاع باید برنامه داشته باشند و همه نهادهایی که در این مشارکت حضور دارند باید برنامه‌ای بلندمدت داشته باشند. این برنامه‌ها باید با کارشناسان متخصص نوشته شود و این برنامه‌ها چون یک‌طرفه نیست باید با شریک چینی هماهنگ شود و این یک فرآیند است. شاید منظور از آغاز اجرایی شدن این برنامه 25 ساله این باشد که فرآیندی که گفتم درحال آغاز شدن است.» با همه این گفته‌ها پس ما همچنان در مرحله تفاهمنامه یا مشارکت با چین هستیم، به‌طوری که هنوز هیچ‌نوع قراردادی ذیل این تفاهمنامه امضا نشده است و همه تلاش‌ها برای ایجاد یک چهارچوب کلی ا‌ست که بتوان قراردادهای مختلف را در آن قالب تعریف کنیم.
ابعاد مشارکت 25 ساله ایران و چین
مشارکت جامع راهبردی ایران و چین از سه وجه قابل توضیح است؛ مشارکت، جامع و راهبردی. پیرامون این سه وجه حامد وفایی، کارشناس مسائل چین در گفت‌وگوی خود با «فرهیختگان» می‌گوید: «مشارکت جامع راهبردی مانند مثلثی است که سه ضلع مشارکت و جامع و راهبردی دارد.» این کارشناس مسائل چین راهبردی بودن مشارکت ایران و چین را به‌معنای بلندمدت بودن آن می‌داند. او به این می‌پردازد: «یعنی ایران و چین به این نتیجه رسیده‌اند که مناسبات‌شان را استراتژیک و بلندمدت کنند. این روابط بلندمدت به چه معناست؟ یعنی باید برای آن یک برنامه داشته باشیم. بلافاصله دو کشور به این مطلب رسیدند برای اینکه روابط‌شان واقعا بلندمدت باشد و شعاری نباشد، یک برنامه‌ جامع را تدوین کنند. برای بلندمدت باید برنامه داشت، چون مناسبات دو کشور ایران و چین که از قبل دوستانه و در جریان بود، به این صورت بود که چین با ایران روابط دانشگاهی داشت و نفت ایران را می‌خرید و واردات و صادرات داشت. همه اینها برقرار بود و هست، منتها این قید بلندمدت بودن وقتی اضافه می‌شود، لازمه‌‌‌اش یک نگاه بلندمدت است. رهبران ایران و چین در همان جلسه‌ای که در سال 94 داشتند، به این نتیجه رسیدند برنامه بلندمدتی را برای این روابط درنظر بگیرند که این روابط شعاری نباشد. بعد از آن، رئیس‌جمهورهای دو کشور آن را تایید کردند و سپس وزرای خارجه مسئول پیگیری این موضوع شدند که برنامه‌ای برای روابط بلندمدت جمهوری اسلامی ایران و چین تنظیم شود. حرکت کردند و چندسال طول کشید و البته زمانی طولانی بود و تاخیر بلندمدتی داشت که به‌نظر خیلی قابل‌توجیه نیست، به هر حال سال گذشته وزیر خارجه چین، وانگ یی به تهران سفر کرد و با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه دولت روحانی این مشارکت جامع راهبردی را امضا کردند. آنچه امضا شد چه بود؟ برنامه همکاری‌های جامع ایران و چین.»
حامد وفایی در ادامه صحبت خود به تعریف ضلع دوم، یعنی جامعیت روابط ایران و چین می‌پردازد و می‌گوید: «جامع یعنی چه؟ برای مثال روابط ایران با کشور کرواسی یا اسلوونی روابط جامع نیست، بلکه روابط مشخصی است، مثلا در حوزه گردشگری یا صادرات یک‌سری محصولات تمام می‌شود ولی ایران و چین به این نتیجه رسیده‌اند که دو کشور ظرفیت دارند که روابط‌شان را جامع کنند، به این معنا که در حوزه‌های گسترده‌ای فعالیت کنند.»
در ادامه این کارشناس مسائل چین به ضلع سوم روابط ایران و چین، یعنی مشارکت می‌پردازد: «مشارکت به‌معنای روابط مکمل دو کشور است، یعنی روابط ایران و چین مشارکتی می‌شود، نه رقابتی.»
در همین راستا، وحید قربانی، کارشناس مسائل چین معتقد است: «ما می‌خواهیم به چهارچوبی کلی برسیم که در این قالب، سود ما تضمین شود و آنها نیز همین‌طور و در مرحله بعد تفاهمنامه را به مرحله اجرایی برسانیم. در هم‌تنیدگی منافع در این تفاهمنامه راهبردی شدیدتر می‌شود به طوری که چین اخیرا رسما اعلام کرده از ایران نفت می‌خرد. وقتی در هم‌تنیدگی منافع به‌وجود بیاید، چین به‌راحتی نمی‌تواند ما را نادیده بگیرد و حتی اگر تحریم هم باشد، لازم می‌بیند با ما کار کند. در برنامه 25 ساله به دنبال این هستیم که قالبی برای مبادلات بانکی‌مان هم تعریف کنیم که راحت‌تر با چینی‌ها کار کنیم، بنابراین برای اینکه منافع دوطرف تداوم داشته باشد، این چهارچوب را شکل می‌‌دهیم.»
قراردادهای ایران و چین به تصویب مجلس رسیده است؟
خیلی قبل‌تر همان زمان که مشارکت 25 ساله ایران و چین رسانه‌ای شد، عده‌ای درباره برنامه 25 ساله راهبردی ایران و چین مدعی بودند که باید به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسید اما نرسیده است. اخیرا نیز این گزاره‌ها مجددا با سفر حسین امیرعبداللهیان به چین، رنگ‌وبویی تازه گرفته است اما نکته اصلی ماجرا چیست و چرا در مواضع رسانه‌ای منتقدان مورد توجه قرار نمی‌گیرد؟ مشارکت یا برنامه 25 ساله ایران و چین تنها یک چشم‌انداز یا چهارچوب کلی برای تعیین قراردادهای برد- برد است و براساس اصل 125 قانون اساسی، امضای معاهده‌ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولت‌ها باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد. به همین جهت مشارکت جامع راهبردی ایران و چین نیازی به تصویب مجلس ندارد، البته اگر در آینده بنا باشد قراردادهایی تعهدآور ذیل این برنامه 25 ساله ایران و چین نوشته شود باید ابتدا به تصویب مجلس برسد و سپس اجرایی شود. وفایی بر این نکته تاکید می‌کند: «مشارکت چون در حد برنامه است و هیچ‌تعهدی ندارد نیازی به تصویب مجلس نیست، مانند اینکه من و شرکتی بنشینیم و صحبت کنیم که در چه حوزه‌های می‌توانیم مشارکت کنیم. این احتیاجی به تصویب مجلس ندارد، چرا؟ چون هیچ‌تعهدی را متوجه طرفین نکرده و فقط یک برنامه و نقشه‌راه است و هیچ‌نیازی به تصویب مجلس ندارد و چیزی کلی است و انتظاری که وجود دارد، این است که این را دوطرف مبنا قرار دهند و براساس این نقشه‌راه شروع به نوشتن قراردادها کنند.»