بزرگنمايي:

ایران پرسمان - اعتماد / هنرهای نمایشی در هفته‌ای که گذشت تغییر و تحولاتی را به خود دید؛ از تغییر مدیر مجموعه تئاترشهر تا احتمال برقراری دوباره حمایت از گروه‌های نمایشی (که مدتی است به دستور مدیرکل هنرهای نمایشی متوقف شده) و همچنین شنیده شدن نام دبیر جشنواره تئاتر فجر که از حوزه هنری می‌آید؛ اما همه اینها چندان نظرها را به خودش جلب نکرد که ماجرای بزرگداشت بهرام بیضایی؛ ماجرا از این قرار بود که انجمن نمایشنامه‌نویسان قصد داشت برای بهرام بیضایی، نمایشنامه‌نویس، پژوهشگر و کارگردان شناخته شده تئاتر و سینمای ایران مراسم بزرگداشتی برپا کند ولی نه در خانه تئاتر جایی داشت و نه در خانه هنرمندان ایران؛ هر یک هم به دلایلی. یکی ایراد اصطلاحا بنی‌اسراییلی خانه تئاتر مبنی ‌بر «آلودگی هوای تهران و ناامن بودن سالن اجتماعات خانه تئاتر» و دیگری «بی‌برنامگی انجمن در مکاتبه با خانه هنرمندان»! ولی در عین‌ حال مورد اول جدی‌تر به نظر می‌رسد، چون «خانه تئاتر» این روزها اوضاع عجیب و غریبی را سپری می‌کند. شاید همیشه همین‌طور بوده و چشم من نمی‌دیده! چیزی شبیه کلیت تئاتری که زیر نظر مدیریت دولتی در «اداره کل هنرهای نمایشی» رقم خورده، مثلا ناتوانی در برقراری گفت‌وگو (رکن رکین تئاتر) با جامعه هنرهای نمایشی؛ یا آنچه از کوزه «خانه هنرمندان ایران» به برون می‌تراود، آشفتگی شورای عالی در انتخاب مدیرعامل و مواردی از این دست. عملا می‌توان گفت در هر سه مورد نوعی Apocalypse جریان دارد.
در نظر بگیرید از 5 دی 1400 که شهرام گیل‌آبادی با انتشار متنی از حضور به عنوان مدیرعامل خانه تئاتر استعفا کرده تا همین چند روز قبل، مجمع عمومی خانه تشکیل نشده بود و عجیب‌ آنکه وقتی اعلام شد مجمع به دلیل نرسیدن به حد نصاب باید در دور دوم برگزار شود، بلافاصله اطلاعیه‌ای هم پشت‌بندش آمد که «دور دوم حتی اگر به حدنصاب نرسد هم انتخابات برگزار خواهد شد.» عجیب نیست؟ عمل تا این حد غیرقانونی؟ بهترین تعبیر برای چنین وضعیتی چه می‌تواند باشد؟
رییس هیات‌مدیره خانه تئاتر که همزمان ریاست شورای عالی خانه هنرمندان را هم برعهده دارد، تقریبا مشابه همین وضعیت را -با اندکی تفاوت- در آن یکی خانه به نمایش گذاشته و حالا چهار هفته است که در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها اعلام می‌کند: «مدیرعامل جدید خانه هنرمندان ایران ‌به‌ زودی معرفی می‌شود»، شنیده‌ها چنین حکایت می‌کند گزینه مورد نظر شورای عالی خانه هنرمندان با گزینه مدنظر شهرداری تهران متفاوت است و در این بین اختلاف‌های انجمن‌های چندگانه نیز بالا گرفته و هرج و مرجی به وجود آمده. 
جنگ قدرت بر سر معرفی مدیرعامل خانه هنرمندان ایران را این‌طور می‌توان صورت‌بندی کرد که طیف «شورای شهر»، «شهرداری تهران»، «نیروهای پایداری»، هنرمندان و اعضای «شورای عالی خانه هنرمندان» رئوس اصلی جبهه‌های چندگانه سهم‌خواهی را تشکیل می‌دهند؛ با این تفاوت که درون شورای عالی هم اختلاف‌ها کم نیست و از قضا، شهرداری تهران هم بازی یک بام و دو هوا در پیش گرفته. تاکنون نام گزینه‌هایی مانند محمدمهدی عسگرپور، مهدی افضلی و حمید نیلی برای پذیرش این سمت بیش از دیگر گزینه‌ها به گوش می‌رسد و ... اما به «خانه تئاتر» بازگردیم. مجموعه‌ای که در هفته‌های منتهی به برگزاری انتخابات هیات‌مدیره فعال‌تر شد، برای نمونه، جشن «شب بازیگر» را با تمام حواشی‌اش برگزار کرد ولی در حالی که یکی از انجمن‌های وابسته‌اش در تدارک برپایی آیین بزرگداشت «بهرام بیضایی» برآمد به یک‌باره افتاد مشکل‌ها!
انجمن صنفی نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران روز سه‌شنبه 27 اردیبهشت از تصمیم خود برای برگزاری آیین نکوداشت بهرام بیضایی همراه با برپایی سمینارهای «نمایشنامه‌نویسی و گفت‌وگو» و «نمایشنامه‌نویسی و سانسور» خبر داد؛ (در سه روز متوالی از چهارشنبه 28 اردیبهشت تا جمعه 30 اردیبهشت 1401) . از همان ابتدا نوعی سراسیمگی در برنامه‌ریزی‌ها عیان بود؛ اساسا زیبنده نیست برپایی مراسم نکوداشتی مزین به نام بهرام بیضایی یک روز مانده به برگزاری اطلاع‌رسانی شود؛ اما انجمن یک روز بعد خبر لغو مراسم نکوداشت پژوهشگر و کارگردان نام‌آشنای تئاتر و سینمای ایران را به خبرگزاری‌ها ارسال کرد: «این انجمن همچون دیگر انجمن‌ها و ‌کانون‌های خانه تئاتر، در تدارک برگزاری دو نشست علمی و یک نکوداشت بود که متاسفانه در آخرین لحظات، بنا بر صلاحدید سرپرست خانه هنرمندان ایران لغو شد.»
انجمن ولی در آخرین خبر اعلام کرده بود دو سمینار و آیینِ نکوداشت استاد بهرام بیضایی را از 28 تا 30 اردیبهشت‌ماه 1401 در تماشاخانه استاد «جوانمرد»، عمارت جدید خانه‌ تئاتر برگزار می‌کند؛ اما با توجه به اینکه «ایمنی این تماشاخانه تا این لحظه از طرف سازمان آتش‌نشانی تایید نشده» و آلودگی هوا و تعطیلاتِ اخیر برگزاری این دو سمینار و آیین نکوداشت توسط انجمن صنفی نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران در این مکان نیز امکان‌پذیر نیست. بنابراین انجمن صنفی نمایشنامه‌نویسان و مترجمان ایران پیشاپیش از همه استادان، سخنرانان و مدعوین عزیز پوزش خواست و به اطلاع ‌آنها رساند که در نخستین فرصت، این سلسله نشست‌ها و نکوداشت‌ها برگزار خواهد شد: «برای اعضای محترم انجمنِ صنفی نمایشنامه‌نویسان و مترجمانِ تئاترِ ایران، جامعه هنری و مردمِ بزرگِ ایران سربلندی، آرامش و صلح آرزومندیم.»
اگرچه جای تاکید دارد که در خبر اولی که از سوی انجمن ارسال شد، محل برگزاری خانه هنرمندان ایران بود، نه عمارت جدید خانه تئاتر و سالن عباس جوانمرد. یعنی هنگام ارسال خبر هم آشفتگی وجود داشت. خبرگزاری دانشجویان ایران نیز در ادامه بازتاب خبر لغو مراسم نوشت: «سخنرانی محمود دولت‌آبادی (نویسنده)، سهیلا نجم (استاد دانشگاه و پژوهشگر تئاتر)، حمید امجد (نمایشنامه‌نویس، کارگردان و پژوهشگر تئاتر) و پانته‌آ بهرام (بازیگر تئاتر و سینما) برای آیین نکوداشت بهرام بیضایی (نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس، کارگردان تئاتر و سینما) و نیز خوانش قسمتی از فیلمنامه «اشغال» بهرام بیضایی توسط محمد رحمانیان (نویسنده و کارگردان تئاتر و سینما) که از آن اقتباس نمایشی داشته، بخشی از برنامه‌های اعلام شده بود.
همچنین پیش‌تر برنامه‌ها و نمایش‌های متعددی در تماشاخانه عمارت جدید خانه تئاتر برگزار و اجرا شده است که اعلام تایید نشدن ایمنی آن از سوی آتش‌نشانی و ذکر این موضوع به عنوان یکی از دلایل لغو برنامه انجمن صنفی نمایشنامه‌نویسان و مترجمان ایران قابل تامل است و از سویی لغو آن توسط سرپرست خانه هنرمندان هم جای سوال دارد!
 پرسش دیگر شاید این بود که چطور برگزاری مراسم در خانه تئاتر علاوه بر تایید نشدن ایمنی مجموعه! در مخاطره آلودگی هوا قرار می‌گیرد ولی برگزاری همان مراسم در خانه هنرمندان ایران شامل چنین وضعیتی (آلودگی هوا) نیست. در نهایت می‌توان گفت لغو مراسم براساس «مصلحت» یا هر چه که بود، ‌نوعی بی‌برنامگی و سراسیمگی را همراه خودش به نمایش گذاشت. چنانکه در توضیح روابط عمومی خانه هنرمندان ایران نیز مورد توجه قرار گرفت «1- در ساعت 8 شبِ روز دوشنبه 26 اردیبهشت نامه‌ای با تاریخ 25 اردیبهشت ماه با امضای آقای ایرج راد و سربرگ و مهر خانه‌ تئاتر از طریق واتس‌اپ به دبیرخانه خانه هنرمندان ایران رسید که حاوی درخواست مساعدت درباره‌ نامه‌ای بود که انجمن نمایشنامه‌نویسان به آقای راد نوشته بودند. در این نامه تقاضای برگزاری یک سمینار سه‌روزه (از 28 تا 30 اردیبهشت) مطرح شده بود. 
در واقع درخواست، تنها کمتر از 48 ساعت تا برگزاری برنامه داده شد. 2- نامه انجمن که به ضمیمه نامه‌ آقای راد، برای خانه در واتس‌اپ ارسال شد، نامه‌ای بدون تاریخ، شماره و سربرگ بود، با امضای آقای آرام محضری از طرف رییس انجمن آقای حمیدرضا نعیمی. 3- به‌رغم زمان نامناسب ارسال نامه و فاصله بسیار کم آن با زمان برگزاری (کمتر 48 ساعت) به احترام آقای راد و خانه تئاتر، همان شب محتوای نامه به اطلاع آقای نوربخش سرپرست خانه هنرمندان ایران رسید تا تصمیم لازم اتخاذ شود. 4- سرپرست محترم خانه همان شب، توضیحات لازم را درباره ضیق وقت و طی نشدن مراحل لازم را که منجر به انجام نشدن برنامه سمینارها خواهد شد به صورت تلفنی به آقای راد اطلاع دادند؛ متاسفانه دوستان انجمن در اقدامی عجیب، ظهر روز سه‌شنبه خبر برگزاری و پوستر برنامه‌ها را به‌طور عمومی منتشر کردند که اقدامی غیرحرفه‌ای و غیرعادی به شمار می‌آید. 5- روال عادی برگزاری برنامه‌ها در خانه هنرمندان، درخواست برگزارکننده در فاصله زمانی حداقل یک‌هفته پیش از برگزاری، دستور موافق مدیرعامل، توافقات مقدماتی در صورت خالی بودن محل اجرا، عقد قرارداد و سپس انجام مقدمات و مراحل مختلف هماهنگی و اجراست. به دلیل طی نشدن روال معمول و نبود قرارداد فیمابین، آماده نبودن شرایط لازم برای برگزاری یک رویداد سه روزه و نبود فرصت هماهنگی به دلیل اقدام دیرهنگام برگزارکنندگان، به‌رغم تمایل خانه هنرمندان امکان برگزاری این برنامه در این تاریخ وجود نداشت. از این‌رو گزاره‌هایی چون «انصراف خانه هنرمندان از میزبانی» و «در آخرین لحظات بنا بر صلاحدید سرپرست خانه هنرمندان» که در اطلاعیه انجمن نمایشنامه‌نویسان ذکر شده، از اساس صحت ندارد.» 
محمد رحمانیان تنها فردی بود که نسبت به مساله پیش آمده اعتراض کرد. او یادداشتی در اختیار ایسنا قرار داد که در بخشی از آن با بیان اینکه «به لغوهای پیاپی، برگزار نشدن‌ها و توقیف‌ها و تعطیلی‌ها عادت کرده‌ایم»، نسبت به آنچه بهانه‌های واهی برای علت لغو برنامه می‌داند، مثل آلودگی هوا یا ایمن و استاندارد نبودن سالن «استاد جوانمرد» عمارت خانه تئاتر که بارها برنامه‌های مختلف در آن برپا شده، انتقاد شده بود. این نمایشنامه‌نویس و کارگردان همچنین نوشت: «می‌شد این سمینارها برپا شود و گفت‌وگوها شکل بگیرد و آیین‌ها (نکوداشت) به سرانجام رسد و هیچ آسیبی هم به گوشه‌ای از میز هیچ مدیری نرسد.»
حال در نظر بگیرید ظرف تمام این کشمکش‌ها که با پاسخ دوباره روابط عمومی خانه هنرمندان ایران روبه‌رو شد «اگر سندی مبنی بر مکاتبه با خانه هنرمندان ایران وجود دارد، منتشر کنید.» و پاسخ دوباره انجمن صنفی نمایشنامه‌نویسان و مترجمان به آن «برای جلوگیری از وارد شدن لطمه‌های احتمالی حاصل از انتشار عمومی به جایگاه حقوقی و شخصیت حقیقی کارمندان آن مجموعه... اسناد مربوط به این ماجرا را نزد بخش حقوقی خانه تئاتر محفوظ می‌دارد.» یعنی در تمام این آمد و رفت‌های بی‌حاصل رسانه‌ای؛ یک نفر در ینگه دنیا سرگرم به کار پژوهش و نوشتن بود، همان اصل موضوع برگزاری آیین نکوداشت، بهرام بیضایی. به قول این معلم بزرگ و کارگردان مهم «ما آن چیزی هستیم که تولید می‌کنیم. بنابراین فقط ایرانی بودن کافی نیست، مهم است ولی بار بزرگی است روی دوش همه ما. وقتی از هزاران سال تاریخ حرف می‌زنیم، مسوولیتی روی دوش ما می‌گذارد که چطور آن را پیش می‌بریم؟ ما با آنچه می‌سازیم ایرانی هستیم، نه با آنچه از دست می‌دهیم. یعنی زبان، خاطره، فرهنگ و هویت.»
بد نیست مسوولان خانه تئاتر یک بار دیگر این گفته‌های هنرمند مهاجرت کرده را در خلوت مرور کنند و ببینند آنچه تولید می‌کنند، چیست؟ چه به لحاظ صنفی و چه از نظر هنری توسط تک‌تک اعضایش.
حاکم شدن چنین وضعیتی در «خانه تئاتر»، مشابه بی‌برنامگی در برپایی جشن «شب بازیگر» که گلایه‌های متعدد به دنبال داشت، نشان می‌دهد از سر درون. نگارنده این سطور معتقد است برخلاف گذشته، دیگر نمی‌توان نوشت «باید منتظر ماند و دید در خانه تئاتر یا خانه هنرمندان ایران چه اتفاقی می‌افتد». وضعیت خانه‌ها از هم‌اکنون پیداست. 
خوانش قسمتی از فیلمنامه «اشغال» بهرام بیضایی توسط محمد رحمانیان، نویسنده و کارگردان تئاتر و سینما که از آن اقتباس نمایشی داشته، بخشی از برنامه‌های اعلام شده برای آیین نکوداشت بهرام بیضایی بود. همچنین سخنرانی محمود دولت‌آبادی نویسنده؛ سهیلا نجم، استاد دانشگاه و پژوهشگر تئاتر؛ حمید امجد، نمایشنامه‌نویس، کارگردان و پژوهشگر تئاتر و پانته‌آ بهرام، بازیگر تئاتر و سینما.
محمد رحمانیان تنها کسی بود که نسبت به مساله پیش آمده اعتراض کرد. او در یادداشتی انتقادی نوشت: «به لغوهای پیاپی، برگزار نشدن‌ها و توقیف‌ها و تعطیلی‌ها عادت کرده‌ایم... می‌شد این سمینارها برپا شود و گفت‌وگوها شکل بگیرد و آیین‌ها (نکوداشت) به سرانجام رسد و هیچ آسیبی هم به گوشه‌ای از میز هیچ مدیری نرسد.»