بزرگنمايي:

ایران پرسمان - همشهری آنلاین / بعضی افراد در ارتباط با دیگران؛ به ویژه ارتباطات نزدیک دوست دارند دیگران را به خدمت بگیرند و گاهی نیز این کار را به گونه‌ای انجام می‌دهند که در نهایت به روان دیگران آسیب‌های جدی وارد می‌کنند. البته وقتی دیگران هم اجازه می‌دهند چنین رفتاری با آن‌ها شود رفتار آن‌ها باید بررسی و دلایل آن مشخص و درمان شود. چون در بسیاری موارد بدون اینکه حتی آگاه باشیم افراد نزدیک زندگی‌مان چنین رفتاری با ما دارند؛ بنابراین باید مراقب پیامد‌های مخرب آن باشیم.
دامنه گسترده باج‌گیری در روابط
حسن اکبرزاده دکترای مشاوره خانواده در مورد علل و عوامل و راهکار‌هایی در مورد باج‌گیری عاطفی می‌گوید: «وقتی از باج‌گیری عاطفی صحبت می‌کنیم معمولا یک رابطه عاطفی تداعی می‌شود؛ یعنی رابطه با همسر یا کسی که به نوعی در ارتباط عاطفی با او هستیم. در واقع باج‌گیری‌ها در ارتباطات نزدیک‌تر اتفاق می‌افتند؛ یعنی می‌توانند در خصوص ارتباط با والدین یا دیگر اعضای خانواده مانند خواهر، برادر یا در محیط‌های کاری یا تحصیلی نیز باشند. البته گاهی نیز می‌تواند در مورد دوستان نزدیک هم اتفاق بیفتد.»
سوء استفاده از نقطه‌ضعف‌ها
به گفته اکبرزاده، بعضی افراد با شناخت از نقطه‌ضعف‌ها، عواطف و احساسات دیگران ازآن‌ها سوء استفاده و به نوعی خواسته‌های خود را به آن‌ها تحمیل می‌کنند.
ابزاری که باج‌گیران عاطفی در اختیار دارند با توجه به شرایط مختلف، ابزار‌های ترس، تحقیر، تعهد و احساس گناه است که معمولا از طریق آن‌ها به اهداف خود دست می‌یابند.
در واقع باج‌گیران عاطفی اوضاع را شلوغ و مبهم می‌کنند تا بهتر خواسته‌های خودشان را پیش ببرند. در چنین فضایی طرف مقابل آن‌ها نمی‌توانند درست تصمیم بگیرند و متوجه دلیل اصلی رفتار‌های آن‌ها شوند.
توجه داشته باشیم وقتی ما مطابق میل آن‌ها رفتار نکنیم به نوعی ما را دچار احساس گناه می‌کنند؛ بنابراین در باج‌گیری‌های عاطفی دو طرف قرار دارند که یکی باج گیر و دیگری نیز باج دهنده است.
آگاهی و شناخت
به گفته اکبرزاده، اگر در روابط خود مقابل یک باج گیر قرار می‌گیریم نباید منتظر شویم او رفتار خود را تغییر دهد؛ بلکه این خود ما هستیم که باید رفتارمان را تغییر دهیم.
ما باید با آگاهی و شناختی که به دست می‌آوریم باعث ایجاد تغییر شویم. بسیاری مواقع در موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم که احساس می‌کنیم دیگران دارند از ما باج‌گیری می‌کنند.
اما اغلب در این گونه مواقع سعی می‌کنیم برای تغییر نکردن و در پیش نگرفتن رفتار صحیح هر بار خودمان را توجیه کنیم. در صورتی که اگر نتوانیم از قبل خود را آماده کنیم تغییری حاصل نخواهد شد.
شروع تغییرات
دکتر اکبرزاده می‌گوید با انجام رفتار‌هایی که کنترل بیشتری بر آن‌ها داریم و با تغییرات کوچک به مرور می‌توانیم رفتار خودمان را تغییر دهیم. هیچ‌گاه نباید منتظر اتفاق خاصی برای تغییر باشیم بلکه باید به دور از کمال‌گرایی اجازه دهیم رفتار‌های ما به تدریج تغییر کنند.
مثلا وقتی احساس می‌کنیم در یک رابطه نادیده گرفته‌شده‌ایم باید برای خودمان حق اعتراض قائل شویم. در غیر این صورت، طرف مقابل به رفتار‌های خود ادامه خواهد داد.
به گفته این مشاور، وقتی ما به دیگران اجازه می‌دهیم برای رسیدن به اهداف خود با ما این گونه رفتار کنند؛ در واقع خودمان هم در این مثلث آزاردهنده در روابط قرار می‌گیریم و به نوعی با آن‌ها همکاری می‌کنیم؛ در غیر این صورت، رفتار آن‌ها نمی‌تواند مفهومی پیدا کند و باعث آزار ما شود.
ابزار افراد باج‌گیر
اکبرزاده می‌گوید گاهی در بعضی روابط که دو طرف تفاوت‌های زیادی دارند یک طرف رابطه که خود را بالاتر می‌داند، شروع به باج گیری می‌کند و در واقع می‌خواهد به نوعی برتری خود را به طرف مقابل القا و او را مجبور به اطاعت از خود کند.
این فرد معمولا در چنین شرایطی به طرف مقابل می‌گوید که هر دو حق اظهار نظر دارند؛ در صورتی که در عمل به نوعی گوشزد می‌کند تصمیم گیرنده اصلی خود اوست. چون هیچ‌گاه مذاکره‌ای برای تصمیم‌گیری دو طرف در میان نیست. معمولا در چنین روابطی از ابزار تهدید استفاده می‌شود و باج گیران در روابط در هر شرایطی می‌خواهند موضع قدت خود را حفظ کنند و ضعف طرف مقابل را ثابت کنند.
ابزار افراد باج گیر، ایجاد احساس‌گناه، ترس و تهدید در طرف مقابل است. البته فرد قربانی هم به خاطر احساس گناه، از دست دادن توجه لازم و سعی در راضی نگه داشتن طرف مقابل یا هر بهانه دیگری به خواسته‌های فرد باج‌گیران عاطفی تن می‌دهد. اما چون در نهایت باز هم نادیده گرفته می‌شود، دچار شکست عاطفی می‌شود.
شخصیت‌های مهرطلب و وابسته
به گفته این روان‌شناس، شخصیت‌هایی که معمولا در مقابل افرد باج‌گیر قرار می‌گیرند؛ افراد مهرطلب و وابسته‌ای هستند که برای جلب رضایت دیگران و همچنین به دلیل ترس از رها شدن سعی می‌کنند به هر قیمتی شده در رابطه بمانند.
این افراد اغلب به دیگران اجازه می‌دهند از آن‌ها بهره‌کشی کنند. توجه داشته باشیم گاهی والدین نیز با ایجاد احساس گناه و ترحم در فرزندان خود، مجبورشان می‌کنند مطابق میل آن‌ها رفتار کنند که این نیز به نوعی باج گیری به حساب می‌آید.
در مواجهه با چنین اتفاقاتی بهتر است با تغییرات کوچک در رفتار با والدین؛ کم‌کم و به مرور به گونه‌ای رفتار کرد که آسیب کمتری به دو طرف وارد بیاید. ضمن آنکه به این ترتیب رابطه هم دچار شوک نخواهد شد.
در مقابل باج‌گیران عاطفی چه باید کرد؟
دکتر اکبرزاده می‌گوید مهم‌ترین موضوع برای مقابله با باج‌گیران عاطفی این است که بپذیریم مشکلی وجود دارد. ضمن آنکه باید برای خودمان هم حق اظهار نظر قائل شویم و بپذیریم حتما مشکلی از طرف خود ما وجود دارد؛ بنابراین باید بتوانیم بعد از شناسایی دلایل بروز آن و ریشه‌یابی مشکلات، آن‌ها را حل کنیم.
داشتن احساس ضعف و نداشتن توان و قدرت لازم برای ایجاد تغییر به ما اجازه نمی‌دهد کاری از پیش ببریم. در واقع داشتن احساس درماندگی، باعث قدرتمند شدن طرف مقابل می‌شود و مشکل را شدت می‌بخشد.
به گفته این روان‌شناس، در هر صورت راهکار اصلی این است که به جای منتظر ماندن برای تغییرات دیگران، تغییرات را از خودمان آغاز کنیم.
فراموش نکنیم خود ما به دیگران اجازه می‌دهیم رفتار خودخواهانه‌ای با ما داشته باشند، چون عزت نفس‌مان پایین است و خودمان را باور نداریم. ضمن آنکه احساس ضعف و ناتوانی نیز می‌کنیم.
در واقع مهم‌ترین کار در مواجهه با باج گیران عاطفی؛ توانمندسازی از طریق افزایش میزان اطلاعات و آگاهی در زمینه‌های مختلف است؛ بنابراین وقتی ما آگاهی خود را در زمینه‌های مختلف بالا ببریم، اجازه نخواهیم داد دیگران به راحتی عقاید و خواسته‌های خود را به ما تحمیل کنند.
اکبرزاده می‌گوید وقتی ما مشکلی در ارتباط احساس می‌کنیم، باید خودمان برای شناسایی و مقابله با آن اقدام کنیم. البته می‌توانیم از طرف مقابل هم درخواست کنیم برای بررسی و حل مشکلات رابطه به متخصص مراجعه کند. ولی اگر او تمایلی به این کار نداشته باشد خودمان باید به تنهایی سعی در ایجاد تغییر و درمان مشکلات داشته باشیم.