چاپ

ایران پرسمان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
الکس وطنخواه- انستیتو خاورمیانه| کاملاً واضح است که ایران خواهان توافق هسته‌ای با ایالات متحده است اما تمایل دارد این توافق براساس شرایط خودش شکل بگیرد. آنچه هنوز نامشخص است این است که ایران تا چه میزان حاضر است برای انعقاد این توافق انعطاف نشان دهد. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نه‌تنها از تمایل ایران برای شراکت اقتصادی با آمریکا سخن گفته بلکه تاکید کرده می‌توان به توافق استراتژیک برد - برد با دولت ترامپ رسید. تنها در عرض چند ماه، آنچه که در ایران به لحاظ سیاسی تابو بود، حالا به نقل محافل سیاسی ایران تبدیل شده است.
در مرکز این چرخش سیاسی در ایران در قبال مذاکره با آمریکا یک مسئله اساسی وجود دارد و آن اینکه جمهوری اسلامی نیازمند تنظیم مجدد سیاست خارجی خود است. سال‌ها مقاومت ایدئولوژیک موجب وارد آمدن آسیب‌های اقتصادی و انزوای منطقه‌ای ایران شده است و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس مسابقه با ایران را در مسیر مدرن‌سازی، پیش گرفته‌اند. با توجه به اینکه ایالات متحده هنوز هم دربان سیستم اقتصاد جهانی است، نخبگان سیاسی در ایران در نهایت به این نتیجه رسیده‌اند که هیچ راه میانبری برای دور زدن این در وجود ندارد.
کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز در مسیر نوسازی خود قرار دارند تا سهم خود را در عرصه سیاسی و تجاری جهان افزایش دهند. در این میان، اقتصاد ایران همچنان گرفتار تحریم‌ها و نقص‌های بنیادین است. مدت زمان زیادی است که اقتصاد ایران گروگان سیاست‌خارجی این کشور است. حالا ترامپ یک مسیر جایگزین پیشنهاد کرده است. به‌رغم سخنان پراکنده و بی‌ثبات ترامپ، ایران همچنان ترامپ را تنها رئیس‌جمهوری می‌بیند که می‌توان با او معامله کرد. ایران به ترامپ اعتمادی ندارد اما در پاسخ به نامه ترامپ سعی کرد منطق متعارف را مبنا قرار دهد.
نگاه ایران به ترامپ با نگاهش به جو بایدن متفاوت است. از نظر ایران، جو بایدن دست و پایش به واسطه ائتلاف‌های دیپلماتیک و تاکید بر روی اجماع جهانی، بسته بود اما ترامپ می‌تواند به تنهایی به پیش برود و این دقیقاً همان چیزی است که ایران می‌خواهد؛ چراکه ایران به دنبال به دست آوردن یک پیروزی سریع و قابل اعتماد است. علاوه بر این، در داخل ایران مخالفت اندکی با توافق با آمریکا وجود دارد. حتی اصولگرایان نیز که در سال 2015 به برجام تاختند، حالا پذیرفته‌اند که تنها راه برای رهایی از تحریم‌ها، توافق با آمریکا است. به نظر می‌رسد که تمرکز آنها از دیپلماسی مقاومت به بازسازی و بازطراحی این دیپلماسی تغییر کرده است. البته سکوت آنها به معنای تسلیم شدن نیست. بلکه آنها با سطوح عالی نظام و فرماندهان سپاه پاسداران هماهنگ هستند.
فرماندهان سپاه پاسداران که زمانی از توافق هسته‌ای با آمریکا انتقاد می‌کردند، حالا انتقادی ندارند. شاید بتوان گفت که فضای باز برای دیپلماسی در ایران ایجاد شده و این فضا بیشتر در نتیجه اولویت‌ها و نیازهای غیرقابل انکار ایران شکل گرفته است. اما چه چیزی تغییر کرده است؟ نخست اینکه ایران دریافته که کشورهای اروپایی دیگر مثل گذشته قدرتمند نیستند. درحالی‌که اروپا خود را مشغول انتقاد از نقض حقوق بشر در ایران، همکاری ایران با روسیه و برنامه موشکی تهران کرده است، تهران به راحتی در حال مذاکره با واشنگتن است. ایران به دنبال رهایی از تحریم‌هاست و تنها آمریکا است که می‌تواند این هدف را ممکن کند. این درسی است که ایران از توافق شکست‌خورده سال 2015 آموخته است.
دوم اینکه ایران به این نتیجه رسیده است که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، نظیر عمان، قطر، عربستان حتی شاید امارات، می‌توانند به عنوان تسهیل‌گر در رابطه با واشنگتن نقش ایفا کنند. این کشورها نیز انگیزه خود را برای جلوگیری از درگرفتن جنگ و بی‌ثباتی در منطقه ایفا می‌کنند. در مقابل، اروپا حداقل در حال حاضر یک بازیگر حاشیه‌ای است. سوم اینکه ایران تلاش می‌کند روابط خود را با چین و روسیه مدیریت کند. ایران می‌داند که توافق با آمریکا نباید موجب تیرگی روابطش با چین و روسیه شود. به همین دلیل است که عباس عراقچی مدام با مقامات این دو کشور مشورت می‌کند.
اما هدف ایران هماهنگی با این دو کشور است نه اجازه گرفتن از آنها. تعمیق روابط با روسیه و وابستگی ایران به تجارت با چین، تضمین ایران در شرایط تحریم است نه گزینه جایگزین رفع تحریم‌های آمریکا. یکی دیگر از دلایل چرخش ایران در سیاست خارجی، حفظ ثبات نظام است. ایران تحولات دو سال گذشته را به دقت رصد کرده است. کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس نشان داده‌اند که قصد دارند در مسیر جهانی‌شدن حرکت کنند و به دنبال تجارت و تکنولوژی‌های نوین هستند. این کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که اینها ابزارهای جدید قدرت در دنیای جدید هستند.
به نظر می‌رسد که ایران نیز به این مسئله توجه کرده است. به هیچ عنوان تصادفی نیست که امروز در رسانه‌ها و بحث‌های سیاسی ایران لزوم گشودن فصل جدیدی در سیاست خارجی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از نظر ایران، این تغییر در سیاست‌خارجی به هیچ وجه به معنای تسلیم‌شدن ایدئولوژیک نیست. این چرخش یک انعطاف استراتژیک بر مبنای «نرمش قهرمانانه» است. هنوز مشخص نیست که آیا این چرخش به یک مسیر دائمی منتهی خواهد شد یا یک آتش‌بس موقت. همه اینها بستگی به این دارد که ترامپ چه بر روی میز می‌گذارد و ایران تا چه اندازه‌ای حاضر است مصالحه کند.
بازار