چاپ

ایران پرسمان - اعتماد / سارا معصومی| صبح روز سه‌شنبه 7 تیرماه 1400 هیات مذاکره‌کننده ایران به ریاست علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه به دوحه پایتخت قطر رسید و در هتل اینترکنتینانتال مستقر شد. رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایالات متحده شامگاه دوشنبه به دوحه رسیده و با مقام‌های کشور میزبان دیدار کرده و در هتل شرایتون مستقر شده بود. انریکه مورا، معاون جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیش از مالی و باقری خود را به دوحه رسانده بود تا مقدمات نخستین دور مذاکرات دوحه با هدف پایان دادن به اختلاف‌های باقیمانده میان ایران و ایالات متحده را رسما آماده کند. مذاکرات میان علی باقری با انریکه مورا و رابرت مالی با او از ظهر روز گذشته به وقت دوحه آغاز شد.
فاصله زمانی اندک میان سفر جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران در روز شنبه 4 تیرماه و موافقت ایران برای برگزاری مذاکره غیرمستقیم با ایالات متحده در قطر و آغاز این مذاکرات در روز سه‌شنیه به رسانه‌ها فرصت پوشش خبری این رویداد را نداد و به نظر می‌رسد که حداقل در روزهای نخست این دور آنچه در دوحه می‌گذرد چندان پوشش رسانه‌ای مستقیمی پیدا نکند.
براساس آنچه سعید خطیب‌زاده، سخنگوی پیشین وزارت خارجه در آخرین نشست خبری خود در روز دوشنبه اعلام کرد ظاهرا آخرین بسته پیشنهادی که ایران پیش از صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انژری اتمی (19 خردادماه) در اختیار طرف امریکایی قرار داده بود، معیار آغاز کار در دوحه خواهد بود. هرچند منابع امریکایی می‌گویند این بسته از شفافیت کافی و محتوای آنچنانی برخوردار نبوده و ادعا می‌کنند که تهران همچنان خواسته‌های فرابرجامی خود را حفظ کرده است. یک منبع غربی در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «طرف امریکایی همچنان معتقد است که ایران پس از سفر جوزپ بورل هم همان موضع قبلی را حفظ کرده و لذا چندان به نتیجه مذاکرات دوحه در ابتدای کار امیدوار نیست.» مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و امریکا در دوحه در حالی آغاز شد که هرچند اعلام و انتشار این خبر تاثیر اندکی بر قیمت ارز در ایران داشت، اما وزنه ناامیدی از به نتیجه رسیدن این مذاکرات در افکار عمومی سنگین‌تر از امیدواری‌هاست. احیای برجام در داخل ایران و ایالات متحده مخالفان قسم خورده خود را دارد. در داخل ایران مخالفان معتقدند که اقتصاد ایران به تحریم عادت کرده و عمر هر توافق تازه با غرب به خصوص ایالات متحده کوتاه خواهد بود. در ایالات متحده مخالفان برجام احیای توافق با ایران را برابر با عادی‌سازی رابطه سیاسی، اقتصادی و تجاری ایران با غرب می‌دانند که به گمان آنها به کمک قدرت منطقه‌ای ایران خواهد آمد. در حالی که مخالفان در داخل ایران معتقدند انتفاع اقتصادی ایران از برجام به دلیل نبود تضمین از سوی ایالات متحده ممکن نیست، حرف مخالفان این توافق در ایالات متحده این است که برجام دیگر توان محدودسازی فعالیت‌های توسعه یافته هسته‌ای ایران را ندارد و حتی اگر انتخاب دولت جو بایدن توافق با ایران است باید به فکر توافق تازه‌ای با بندهای محدودکننده دیگری بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد و البته این‌بار لازم است که دولت بایدن اشتباه دولت باراک اوباما (رییس‌جمهور ایالات متحده زمان حصول برجام در سال 1394) را جبران کرده و با کمک برجام جدید فعالیت‌های منطقه‌ای و توانمندی موشکی ایران را هم محدود کند.
در ایالات متحده دولت جو بایدن از حزب دموکرات خود را برای انتخابات میاندوره‌ای کنگره در ماه نوامبر هم آماده می‌کند و همین مساله دست و پای هیات مذاکره‌کننده امریکایی را در عقب‌نشینی از مواضع اعلامی در مقابل تهران بسته است. با وجود این مخالفت‌ها هم در تهران و هم در واشنگتن، حرف هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا به یکدیگر یکی است: مسائل داخلی شما به ما ارتباطی ندارد.
مذاکرات دوحه در امتداد مذاکرات وین در حالی پس از قریب به 4 ماه وقفه با غیبت هیات‌های روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان آغاز شده که برخی از ضرب‌الاجل زمانی 3 تا 4 هفته برای به نتیجه رسیدن این گفت‌وگوها سخن می‌گویند و عده دیگری با اشاره به چالش‌های اقتصادی و سیاسی به وجود آمده در نتیجه جنگ اوکراین معتقدند نه اروپا و نه امریکا فعلا مسوولیت پاره شدن ریسمان نازک برجام را برعهده نخواهند گرفت. روایت‌های متفاوت طرف ایرانی و امریکایی درباره جزییات اختلاف‌های باقیمانده یک وجه مشترک دارد و آن هم نیاز به تصمیم سیاسی برای عبور از این مرحله و اعلام توافق در وین است. یک منبع غربی در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «انریکه مورا در چند هفته اخیر تلاش کرد تهران و واشنگتن را به‌رغم پافشاری بر خواسته‌ها و خطوط قرمز راضی به حضور در یک مکان برای مذاکرات غیرمستقیم بکند. به گمان او این رد و بدل بی‌وقفه پاسخ‌ها و پیشنهادها تنها راه برای یکسره کردن کار است. با این همه مهم‌ترین مساله این است که هر کدام از هیات‌ها با چه اختیاراتی از پایتخت‌ها به دوحه آمده باشند.»
سایت خبری تحلیلی الجزیره در گزارشی درباره مذاکرات دوحه می‌نویسد: «مذاکرات وین پس از چند بار افت و خیز و نزدیک شدن هیات‌ها به توافق در ماه مارس سال 2022 در چند قدمی اعلام آغاز روند احیای برجام قرار داشت که البته این اتفاق رخ نداد. از آن تاریخ تاکنون (نیمه اسفندماه) ایران و امریکا از طریق انریکه مورا پیام‌هایی را رد و بدل کرده‌اند که به توافق منتهی نشده است. گفته می‌شود که اصلی‌ترین اختلاف باقیمانده این است که ایالات متحده حاضر است تا کجا تحریم‌ها علیه ایران را بردارد و در این حوزه هم مساله حذف نام سپاه از لیست گروه‌های تروریستی ایالات متحده مهم‌ترین مانع است. در حال حاضر با وساطت جوزپ بورل دو طرف ترجیح دادند به پای میز مذاکره (غیرمستقیم) بازگردند. هر دو طرف می‌دانند که شکست مذاکرات احیای برجام به معنای قوی‌تر شدن گزینه تنش و احتمالا از نوع نظامی آن خواهد بود. در شرایطی که مذاکرات برای احیای برجام به نتیجه برسد، در حالی که بازار انرژی به دلیل جنگ اوکراین متلاطم شده، نفت ایران وارد بازار جهانی خواهد شد.»
الجزیره در ادامه این گزارش می‌نویسد: «هرچند که بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به میز مذاکره نشانه پیشرفت است، اما هیچ ضمانتی برای موفقیت این مذاکرات وجود ندارد. مسائل مربوط به تحریم‌ها هنوز حل نشده است و اسراییل هم یکی در میان بر لزوم حفظ سیاست فشار حداکثری بر ایران و عدم توافق تاکید می‌کند. حرف ایران این است که باید از منافع اقتصادی احیای برجام منتفع شود. زمان باقیمانده اندک است. ایران در پاسخ به قطعنامه شورای حکام، اتصال 27 دوربین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در قالب برجام در تاسیسات هسته‌ای نصب شده بودند را قطع کرده و آژانس می‌گوید اگر به سرعت به این داده‌ها دسترسی پیدا نکند، ارایه گزارش برای احیای برجام سخت شده و شاید به مرگ توافق هسته‌ای با ایران منتهی شود. در این میان تهدیدهای اسراییل برای ممانعت از توسعه برنامه هسته‌ای ایران به هر شکل ممکن هم ادامه دارد.»
واشنگتن‌پست نیز در گزارشی درباره مذاکرات دوحه نوشت: مقام‌های امریکایی همزمان با آغاز مذاکرات غیرمستقیم با ایران خوش‌بینی چندانی ندارند و می‌گویند اینکه دو طرف بتوانند در شرایط متفاوتی نسبت به ماه مارس قرار بگیرند، بعید است. تهران و واشنگتن در حالی برای ادامه مذاکرات توافق کردند که جو بایدن به زودی راهی اسراییل می‌شود و همه می‌دانند که تل‌آویو از مخالفان سرسخت احیای برجام است. البته در داخل اسراییل نیز نسبت به این موضوع اختلاف‌نظرهایی وجود دارد و در حالی که افراد نشسته در راس نهادهای نظامی و اطلاعاتی بازگشت به برجام را به دلیل محدود شدن برنامه هسته‌ای ایران در راستای منافع اسراییل می‌دانند چهره‌های سیاسی در اسراییل با رد ادعاهای آنها می‌گویند تصمیم‌گیری درباره رویکرد نسبت به تهران در زمره اختیارات نظامی‌ها نیست.
واشنگتن‌پست در ادامه به نقل از یک مقام دولتی امریکایی می‌نویسد: هرچند که مذاکره‌کنندگان امریکایی می‌گویند مساله قرار داشتن نام سپاه پاسداران در لیست گروه‌های تروریستی ربطی به برجام ندارد، اما آنها حاضر شده بودند در ازای برخی گام‌ها از سوی ایران در این مساله کوتاه بیایند. امریکایی‌ها شرط‌هایی نظیر عدم فعالیت سپاه در یمن و سوریه و حمایت از حزب‌الله را مطرح کردند، اما ایرانی‌ها این مساله را نپذیرفتند و حالا این گزینه هم از روی میز کنار رفته است.
به گزارش «اعتماد» در حالی که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در نشست روز دوشنبه در پاسخ به «اعتماد» اعلام کرد که امریکا از طریق جوزپ بورل به ایران پیام داده که به اجرای تعهدات خود در برجام و قطعنامه 2231 متعهد است، یک منبع امریکایی به واشنگتن‌پست گفته اگر ایران در دوحه بر خواسته‌های فرابرجامی اصرار ورزد عملا کاری از پیش نخواهد رفت.