چاپ

ایران پرسمان - چه چیزی باعث روحیه خودخواهی می‌شود؟ آیا پول و بی‌توجهی به آد…
سوال
چه چیزی باعث روحیه خودخواهی می‌شود؟ آیا پول و بی‌توجهی به آدم‌های فقیر و ضعیف عامل آن است؟
پاسخ
حقیقت خودخواهی یعنی شخص خود را بی عیب و نقص ببیند و از این که در کمال و نعمت است خود را بزرگ بداند و آن کمال را از خودش بداند نه از خدا و در مرد بر طرف شدن آن نعمت فکر نمی کند و گمان دارد همیشه آن نعمت را خواهد داشت؛ بنابراین خرسند شدن به انجام کار خوب و شکر گزاری از خداوند به سبب دادن نعمت و توفیق بر عبادت و در خواست فزونی آن عجب نیست.
پول زیاد و ثروتمند بودن، لزوماً باعث خودخواهی در انسان نمی‌شود، چه بسا افرادی که ثروتمند هستند و پول زیادی دارند؛ امّا خودخواه و متکبر نیستند، پول تنها یک وسیله و ابزار است، شاید شما هم در جامعه افرادی را سراغ داشته باشید که پول زیاد دارند؛ امّا در عین حال متواضع هستند و به فقرا و نیازمندان جامعه کمک می‌نمایند، از سوی دیگر چه بسا افرادی که ثروت چندانی هم در اختیار ندارند؛ امّا خودخواه و خودمحور هستند، آنچه مسلّم است این است که پول زیاد داشتن، و ثروتمند بودن گرچه می‌تواند در برخی افراد، باعث خودخواهی، غرور و غفلت از خدا گردد، ولی لزوماً و همیشه این‌گونه نیست.
بی‌توجهی به آدم‌های فقیر و ضعیف نیز عامل خودخواهی نیست، بلکه در واقع معلول و پیامد خودخواهی است، افرادی که به فقرا و نیازمندان جامعه توجهی ندارند و حاضر نیستند به آنها کمک نمایند، خودخواه، خودمحور و بی توجه هستند، و در حقیقت همان خودخواهی و خودمحوری آنها باعث شده که به فقرا و نیازمندان توجهی نداشته باشند. پس باید عامل خودخواهی افراد را در جای دیگر جستجو نمود.
عامل خود خواهی
آنچه از آیات و روایات بدست می‌آید این است که: عامل اصلی خودخواهی در افراد، ضعف شخصیتی آنها است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «کسی تکبر نمی‌ورزد جز آنکه کمبود شخصیت و ذلّتی در درون خود احساس می‌کند.»[1] روان‌شناسان نیز اعتقاد دارند که ریشه اصلی خودخواهی، تکبر و غرور، از نقص و نقصانی است که در شخص خودخواه، متکبر و مغرور وجود دارد و او ناخودآگاه می‌کوشد با ابراز غرور، خودخواهی و خودمحوری، آن نقص و کمبود را جبران نماید.[2] پس عامل اصلی خودخواهی ضعف شخصیتی افراد است. روی این اصل، افرادی که از نظر شخصیتی مشکل نداشته باشند هرگز دچار خودخواهی نشده و خود را از دیگران برتر و بالاتر نخواهند دید. علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «تکبر نمی‌ورزد و خودخواه نمی‌شود مگر شخص فرومایه.»[3] امّا ضعف شخصیتی چگونه به وجود می‌آید و عوامل اصلی ضعف شخصیت چیست تا برای درمان خودخواهی و خودبینی، عوامل ریشه‌ای و بنیادی را درمان کنیم؟
عوامل اصلی ضعف شخصیت:
1. ناآگاهی
یکی از عوامل ضعف شخصیت که در نتیجه باعث خودخواهی می‌شود، این است که افراد خودخواه، خود را خوب نشناخته‌اند و همین ناآگاهی باعث شده است که خود را برتر از دیگران بدانند. امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ فرمود: «تعجب دارم از افراد متکبر و خودخواه، کسی که دیروز نطفه‌ای بیش نبوده و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود، ولی در عین حال تکبر می‌ورزد و خودخواهی می‌کند.»[4] اگر این افراد به خودنگری بپردازند و خود را بشناسند که از نظر جسمی و ظاهری از نطفه گندیده آفریده شده‌اند، و هیچ تفاوتی با دیگران ندارند، دیگر خود را برتر از دیگران نخواهند دانست، و اگر به مقام و منزلت انسانی خویش پی ببرند که خلیفه خدا در روی زمین‌اند، در آن صورت نیز خودشناسی باعث می‌شود که خود را از صفات زشت خودخواهی و غرور پاک نموده، اخلاق اسلامی را در خویش تقویت کند.
2. فقدان تربیت
یکی دیگر از عوامل ضعف شخصیت، محروم بودن از تربیت اسلامی است، افرادی که در خانواده‌های غیرمذهبی و یا بی‌توجّه به مسائل مذهبی، بزرگ می‌شوند، معمولاً شخصیت آنها سالم رشد نمی‌کند و لذا پس از مدتی به آسیب‌های اخلاقی مانند خودخواهی، غرور و… دچار می‌شوند.
3. آلودگی محیط زندگی
عوامل محیطی نیز در ساختن شخصیت انسان مؤثر است، اگر محیط آلوده باشد و انسان با افرادی سر و کار داشته باشد که از نظر شخصیتی و اخلاقی مشکل دارند و خودخواه و مغرور هستند، باعث می‌شود که انسان از آنها تأثیر پذیرفته و فرد خودخواه و متکبر بار بیاید.
پیامبر گرامی اسلام در نقش‌پذیری انسان از محیط و دوستان و معاشران می‌فرماید: «انسان بر دین دوست خود است.»[5]
تو اول بگو با کیان زیستی پس آنگه بگویم که تو کیستی
اگر انسان با افراد خودخواه و از خودراضی رفت و آمد داشته باشد، قطعاً به خودخواهی گرایش پیدا می‌کند. از این رو، اگر می‌بینیم افرادی خودخواه هستند باید ببینم با چه افرادی رفت و آمد دارند و درچه خانواده‌ای بزرگ شده‌اند.
4. خود فراموش
هر گاه انسان حالات تکاملی خود را از یاد ببرد و فراموش کند که از چه چیز خلق شده است و چگونه کودکی ناتوان و بی اراده بود و اکنون به قدرت و کمال رسیده است و به این فکر نکند که روزی خواهد مرد و لاشه گندیده پوسیده ای خواهد شد به مرض عجب و خود خواهی گرفتار می شود. انسان که خودش فکر نکند که چه بیچارگی و عجزی او را فرا گرفته و قوای جسمانی و روحانی خود در کنترلش نیست دچار خود فریفتگی می شود و به خود می بالد.
پی نوشت ها:
[1] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج 11، ص 303.
[2] . رشیدپور، مجید، مبانی اخلاقی اسلامی، انتشارات هجرت، 1374، ص 314ـ311.
[3] . آمدی، غررالحکم، حرف میم.
[4] . صدوق، جامع‌الاخبار، ص 153.
[5] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج74، ص192.
چه چیزی باعث روحیه خودخواهی می‌شود؟ آیا پول و بی‌توجهی به آدم‌های فقیر و ضعیف عامل آن است؟ / مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم