بزرگنمايي:

ایران پرسمان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
قتل امیرمحمد خالقی، دانشجوی 19 ساله دانشگاه تهران، در جریان یک خفت‌گیری مرگبار در شب 4 بهمن 1403 دوباره بحث امنیت خوابگاه‌های دانشجویی را داغ کرد. در ماه‌های اخیر نیز گزارش‌های متعددی از زورگیری‌های خیابانی به ‌ویژه در حوالی دانشگاه‌ها منتشر شده است. برای مثال، دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین‌طوسی وقوع دو حادثه زورگیری در حوالی خوابگاه‌هایش را تایید کرد؛ در یکی از این موارد دو سارق موتورسوار پس از تعقیب دانشجویی، گوشی تلفن همراه او را ربودند. همچنین رسانه‌ها خبر داده‌اند که در حوالی خوابگاه دانشگاه شهید بهشتی دو حمله متوالی به دانشجویان صورت گرفته است. یکی از این حملات که روز 29 فروردین 1404 رخ داد، منجر به زخمی شدن و شکستگی دندان یک دانشجوی دختر شد.‌
این حوادث به‌ وضوح نشان می‌دهد که مناطق اطراف خوابگاه‌ها، مترو، خیابان‌های خلوت و ورودی خوابگاه‌ها به ‌طور نگران‌کننده‌ای ناامن شده‌اند. حتی اخیراً یک زن 32 ساله در ورودی ایستگاه متروی «چهل‌تن» در نارمک مورد حمله دو زورگیر موتورسوار قرار گرفت که با یک ضربه گردنبندش را کشیده و فرار کردند؛ پلیس با واکنش سریع و استفاده از تصاویر دوربین‌های مداربسته در تعقیب سارقان است. وضعیت ناامن متروهای تهران نیز هشداردهنده شده است. گزارش‌ها از افزایش سرقت و حمله به مسافران در ایستگاه‌ها حکایت دارند و پلیس پایتخت وعده داده هرگونه تعرض در اماکن عمومی مانند مترو را با واکنش فوری پاسخگو خواهد بود. این درحالی است که امکانات استقرار نیروی انتظامی و روشنایی در ایستگاه‌ها در بسیاری نقاط ناکافی است. وضعیت فضاهای عمومی تاریک و کم‌نور مانند ایستگاه‌های مترو، خلوتی مسیرها و کمبود امکانات حمل‌ونقل از عوامل موثر در وقوع این جرایم دانسته می‌شود.
پرداختن به زمینه‌های ریشه‌ای این پدیده نیازمند نگاهی جامعه‌شناختی و اقتصادی است. یکی از متهمان پرونده قتل خالقی در جلسه محاکمه گفته است که فقر و قرض او را وادار به سرقت کرده بود: «ما فقیر هستیم و من باید ماهانه قسط می‌دادم، کارگر صافکاری بودم اما پولم نمی‌رسید. برای همین سرقت می‌کردم».
این اظهارات همسو با دیدگاه کارشناسان است؛ پژوهش‌ها نشان می‌دهد، بیکاری و فقر با جرائم اجتماعی رابطه تنگاتنگی دارند و افزایش نابرابری‌های اقتصادی می‌تواند بستر سرقت و زورگیری را فراهم کند. گسترش مصرف‌گرایی و تمایلات مادی نیز در فضای شهری به ‌ویژه میان جوانان ممکن است به شکل‌گیری بازار سیاه کالاهای قاچاق و شبکه‌های خریداران اموال مسروقه «مال‌خرها» دامن بزند. از سوی دیگر، ضعف‌های حقوقی و قضایی نیز به کاهش بازدارندگی کمک می‌کند؛ شواهد نشان می‌دهد در بسیاری از پرونده‌های مشابه، سارقان پس از مدتی نسبتاً کوتاه از زندان آزاد می‌شوند که این موضوع، شک‌وتردیدهایی در میان مردم نسبت به کارآمدی مجازات ایجاد کرده است.
در کنار این عوامل اقتصادی و اجتماعی، نبود زیرساخت‌های شهری مناسب نیز نقش مهمی در ناامن ‌شدن فضا دارد. بسیاری از ساختمان‌ها و خیابان‌های اطراف خوابگاه‌ها دارای «دید نامناسب» و روشنایی ناکافی هستند؛ در مواردی حتی طراحی فضای سبز به‌گونه‌ای است که دید عابران را محدود می‌کند. پژوهشگران شهری می‌گویند، شهرداری تهران برای اجرا نکردن «چک‌لیست طراحی شهری» با مهندسان شهرساز همکاری لازم را ندارد و همچنان بسیاری از محل‌ها نورپردازی کافی ندارند.
به‌ عنوان مثال، دانشگاه خواجه‌نصیر اشاره کرده که در محدوده خوابگاه‌هایش در تهرانپارس، یک کیوسک نیروی انتظامی وجود داشت که چند سال پیش برچیده شد و حتی یک ‌بار موتور پلیس پارک ‌شده در کنار آن آتش زده شد، مؤید نبود تضمین امنیت کافی است. با وجود این همچنان گشت‌های پلیس در آن ناحیه افزایش یافته اما دانشجویان معتقدند، اقدامات کافی انجام نشده است. همزمان مسیرهای تردد دانشجویان بین خوابگاه‌ها به ‌ویژه در ساعات شب‌هنگام بسیار تاریک و خلوت است و به تعبیر فعالان دانشجویی «محیطی ترسناک برای دانشجویان» پدید آورده است.
مسئولان اما تاکنون پاسخ‌های عملی اندکی ارائه کرده‌اند. وزارت علوم پس از قتل خالقی با امضای تفاهم‌نامه‌ای با شرکت بیمه پارسیان اعلام کرد از 15 فروردین 1404 سامانه‌ای برای بیمه کردن موبایل و لپ‌تاپ دانشجویان راه‌اندازی می‌شود که تا سقف 25 میلیون تومان پوشش خواهد داد. درحالی که وزیر علوم این طرح را واکنشی به «حادثه تلخ خالقی» خواند و ابراز امیدواری کرد که دانشجویان هرگز مجبور به استفاده از آن نشوند.
منتقدان هرچند این اقدام را نمایشی و ناکارآمد می‌دانند که مشکل اساسی امنیت را حل نمی‌کند. شهرداری تهران نیز هنوز طرح روشنی برای تقویت روشنایی معابر دانشجویی ارائه نکرده و تنها چند نقطه ‌شهری به‌ صورت آزمایشی «دیده‌بانی شهری» شده که نتایج آن هیچ‌گاه به ‌طور رسمی منتشر نشده است. در همین حال، شورای تامین و نیروی انتظامی وعده واکنش سریع داده‌اند!
در میان این وضعیت هشدارآمیز، دانشجویان و نهادهای صنفی خواستار اصلاح فوری اوضاع شده‌اند. انجمن‌های دانشجویی ازجمله انجمن اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در بیانیه‌های جداگانه، مسئولان دانشگاه و خوابگاه را به پاسخگویی شفاف فراخوانده‌اند و خواستار توقف «سهل‌انگاری» و رفع کامل ناامنی‌های اطراف خوابگاه کوی دانشگاه شده‌اند.
فعالان دانشجویی خواستار اختصاص نیروهای انتظامی ثابت در محیط خوابگاه‌ها، افزایش روشنایی معابر، نصب دوربین‌های مداربسته و بهبود سیستم حمل‌ونقل دانشجویی هستند؛ آنها معتقدند بدون اصلاح زیرساخت‌ها و تقویت نظارت، این فجایع ادامه خواهد یافت. با وجود هشدارهای جدی رسانه‌ها و دانشجویان، طیف غالب مسئولان تاکنون رویکردی واکنشی اتخاذ کرده‌اند و برنامه‌ریزی بلندمدت در کار نبوده است. تا زمانی که علت‌های ساختاری جرم- از نابرابری اقتصادی تا ضعف طراحی شهری- رفع نشود، زورگیری و سرقت‌های خیابانی همچنان ادامه خواهد یافت. امنیت شهروندان به‌ ویژه در اماکن دانشگاهی، نیازمند تعامل هماهنگ دستگاه‌های اجرایی، قضایی و اجتماعی است تا روحیه ناامیدی دانشجویان، جای خود را به امید اصلاح قانونی و عملی بدهد.
بازار