ایران پرسمان - زومیت / عامل بیماری‌زای جذام پیش از ورود اروپایی‌ها در قاره آمریکا وجود داشت؛ این کشف علاوه‌بر تغییر روایت تاریخی، برای سلامت عمومی امروز نیز نگران‌کننده است.
جذاب‌ترین رازهای تاریخی گاهی در دل استخوان‌های فراموش‌شده نهفته‌اند. در کشفی که روایت قدیمی درباره‌ی منشأ جذام را زیرورو کرده، پژوهشگران شواهدی ژنتیکی یافته‌اند که نشان می‌دهد این بیماری قرن‌ها پیش از ورود اروپایی‌ها در میان جمعیت‌های بومی آمریکا وجود داشته است.
به‌گزارش نیوساینتیست، نیکولا راسکوان از مؤسسه‌ی پاستور در پاریس می‌گوید: «سال‌ها این‌طور گفته می‌شد که جذام را اروپایی‌ها با خود به آمریکا بردند. اما یافته‌های ما این روایت را به چالش می‌کشد.»
بازار ![]()
بیشتر موارد جذام در سطح جهانی، توسط باکتری مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium leprae) ایجاد می‌شود. بااین‌حال، در سال 2008، تیمی از پژوهشگران به سرپرستی شیانگ‌یانگ هان در مرکز سرطان ام‌دی اندرسن، موفق شدند گونه‌ی دوم این عامل بیماری‌زا را به نام مایکوباکتریوم لپروماتوز (Mycobacterium lepromatosis)، در بدن دو بیمار مکزیکی شناسایی کنند. از آن زمان تاکنون، موارد بیشتری از این پاتوژن کمترشناخته‌شده در کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، برزیل، کوبا و حتی در برخی نقاط آسیا، مانند سنگاپور و میانمار، کشف شده است.
جذام در برخی نقاط دنیا در حال شیوع است
برای درک بهتر منشأ باکتری عامل بیماری‌زای جذام، راسکوان و هان به همراه پژوهشگران دیگر و با همکاری جوامع بومی، نمونه‌های دی‌ان‌ای باستانی متعلق به 389 نفر از ساکنان قاره آمریکا پیش از دوران استعمار را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دادند.
نتایج شگفت‌انگیزی به دست آمد: بقایای انسانی یافت‌شده در نزدیکی مرز آلاسکا و کانادا و همچنین، در سواحل جنوب شرقی آرژانتین، حاوی آثار ژنتیکی مایکوباکتریوم لپروماتوز بودند. قدمت این نمونه‌ها به حدود هزار سال پیش بازمی‌گردد.
تفاوت‌های ژنتیکی میان سویه‌ها، به‌اندازه‌ای بود که نشان می‌داد باکتری مایکوباکتریوم لپروماتوز در آن زمان، در سراسر قاره پخش شده و سویه‌های گوناگونی را پدید آورده است. راسکوان می‌گوید: «انتشار این بیماری در بازه‌ای نسبتاً کوتاه و در مقیاسی قاره‌ای اتفاق افتاده است.»
تحلیل دی‌ان‌ای بیماران امروزی، عمدتاً در آمریکا و مکزیک، نشان داد که اغلب سویه‌ها تقریباً نسخه‌هایی از نمونه‌های کهن هستند و فقط تغییراتی جزئی داشته‌اند. درعین‌حال، پژوهشگران موفق شدند سویه‌ای نادر و بسیار قدیمی را نیز در بدن یک فرد امروزی پیدا کنند که تاکنون در بقایای باستانی دیده نشده بود. یافته‌ها گواهی می‌دهند که دست‌کم دو تبار مستقل از مایکوباکتریوم لپروماتوز درکنار سویه‌هایی که اروپایی‌ها وارد آمریکای شمالی کردند، هنوز مردم این سرزمین را آلوده می‌کنند.
براساس شواهد به‌دست‌‌آمده، باکتری‌های پاتوژن جذام حدود 10 هزار سال است که در قاره‌ی آمریکا در حال گسترش و تکامل هستند. یکی از شاخه‌های این باکتری‌ها، حدود 3 هزار سال پیش به شکلی جهش یافت که اکنون سنجاب‌های قرمز بریتانیا و ایرلند را نیز مبتلا می‌کند و موجب ضایعات پوستی و التهابات دردناک می‌شود.
حدود 10 هزار سال است که پاتوژن‌های جذام در قاره آمریکا در حال جهش هستند
همچنین، تحلیل‌های ژنتیکی نشان داد که مایکوباکتریوم لپروماتوز و مایکوباکتریوم لپره، بیش از 700هزار سال پیش از نیای مشترکی منشعب شده‌اند؛ هرچند هنوز مشخص نیست جدایی ژنتیکی در کدام نقطه از جهان رخ داده است.
هان در توضیح تفاوت‌های بالینی دو گونه می‌گوید: «مایکوباکتریوم لپروماتوز برخلاف گونه‌ی شناخته‌شده‌تر، بیشتر رگ‌های خونی را هدف می‌گیرد، به‌ویژه در پاها. آسیب می‌تواند باعث انسداد جریان خون، مرگ بافت‌های پوستی و در مواردی بروز عفونت‌های ثانویه مرگ‌بار شود. این بیماری گاهی به اندام‌های داخلی، مانند کبد و طحال، گسترش پیدا می‌کند. به همین دلیل، برخی بیماران ممکن است پیش از آن‌که اسکلتشان نشانه‌ای از بیماری نشان دهد، جان خود را از دست بدهند.»
ویژگی ذکرشده ممکن است فقدان آثار تشخیص‌پذیر جذام در بقایای باستانی را توضیح دهد. برای مثال، بقایای فردی که در کانادا کشف شد، فقط دارای ضایعات مبهمی در ناحیه‌ی فک بود که به‌تنهایی برای تشخیص جذام کافی نیست. در دو اسکلت آرژانتینی نیز هیچ نشانه‌ای از این بیماری دیده نشد.
آنه‌مییکه گلک، ایمنی‌شناس دانشگاه لیدن، از پژوهش با عنوان «مطالعه‌ای درخشان» یاد می‌کند که تصویر ما از گذشته‌ی جذام را به‌کلی تغییر می‌دهد. او می‌گوید: «در اسلایدهای درسی‌ام نوشته بودم که پیش از ورود اروپایی‌ها، در آمریکا اثری از جذام دیده نمی‌شد. حالا باید همه‌ی آن‌ها را به‌روزرسانی کنم.»
فراتر از اهمیت تاریخی یافته‌ها، گلک به پیامدهای مهم پژوهش در حوزه‌ی سلامت عمومی نیز اشاره می‌کند. جذام در برخی نقاط دنیا دوباره در حال شیوع است و مقاومت روزافزون در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها نیز می‌تواند درمان این بیماری را دشوارتر کند. او می‌گوید: «پایش دقیق و جهانی گونه‌های مختلف بیماری، بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.»
یافته‌های پژوهش در نشریه ساینس منتشر شده است.