ایران پرسمان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
وحیده کریمی| با توجه به سابقه مذاکرات پیشین و پیامدهای جنگ 12روزه، شرایط فعلی بیش از هر زمان دیگری پیچیده و شکننده است. این بار، گمانه‌زنی برای ازسرگیری مذاکرات ایران و آمریکا در شرایطی دنبال می‌شود که قدرت نظامی و منطقه‌ای ایران نقشی تعیین‌کننده یافته است. ایران توانست ضربه‌های سنگینی به زیرساخت‌های اسرائیل وارد کند و حتی پایگاه حیاتی آمریکا در قطر را هدف قرار دهد؛ به طوری که به گزارش آسوشیتدپرس، تصاویر ماهواره‌ای، نابودی گنبد ژئودزیکی حامل تجهیزات ارتباطی امن ارتش آمریکا را تأیید می‌کنند. این تحولات باعث شده است که ایران با دست بالا و قدرت بیشتر وارد میز مذاکره شود، اما هم‌زمان بی‌اعتمادی عمیق درباره نیت آمریکا، به‌ویژه در زمینه تضمین امنیتی و حفظ حقوق هسته‌ای، باقی است.
آمریکا با اینکه تظاهر می‌کند به دنبال کنترل تنش‌ها و بازگشت به میز مذاکره است و هنوز حاضر نیست امتیازات ملموسی درباره برنامه هسته‌ای ایران بدهد. این ترکیب از قدرت منطقه‌ای ایران و مواضع محافظه‌کارانه آمریکا، فضای مذاکرات آینده را به‌شدت رقابتی و پرچالش کرده است. تهران شروطی سخت‌گیرانه برای بازگشت به گفت‌وگوها تعیین کرده است؛ از جمله تضمین‌های امنیتی قابل اتکا، حفظ حق غنی‌سازی هسته‌ای و جبران خسارات ناشی از حملات اخیر و رفع تحربم‌ها. اما آمریکا با نگرانی از دستیابی ایران به ظرفیت‌های هسته‌ای بیشتر، بر نابودی یا محدودسازی این برنامه تأکید دارد و تاکنون از ارائه تضمین‌های ملموس خودداری کرده است. بنابراین شرایط فعلی مذاکرات فراتر از یک گفت‌وگوی معمولی، صحنه‌ای است برای آزمون اراده و حسن نیت دو طرف در بازسازی اعتماد و مدیریت تنش‌های منطقه‌ای.
آمریکا و اسرائیل؛ فشار بر مذاکرات و تعیین ضرب‌الاجل
درحالیکه آمریکا و اسرائیل از آمادگی برای مذاکره خبر می‌دهند، لحن اظهارات آنها حاکی از فشار و تعیین ضرب‌الاجل است. دونالد ترامپ اعلام کرده است «ایرانی‌ها می‌خواهند با من مذاکره کنند و من آماده‌ام» و نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، از تعیین فرصت 60روزه برای توقف برنامه هسته‌ای ایران خبر داده است و هشدار داده که در صورت عدم توقف، اسرائیل به روش‌های دیگر متوسل خواهد شد. این اظهارات، با وجود تلاش برای نشان‌دادن دیپلماسی فعال، بر زمینه تنش و بی‌اعتمادی سنگینی قرار دارند که فضای مذاکره را سخت و شکننده کرده است.
ایران؛ خشم، بی‌اعتمادی و شروط بازگشت به مذاکره
از سوی دیگر، مقامات ایرانی به‌صراحت از خشم عمومی و بی‌اعتمادی شدید درباره آمریکا سخن می‌گویند. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، تأکید کرده است: «افکار عمومی آن‌قدر خشمگین است که هیچ‌کس جرئت صحبت درباره مذاکره ندارد». معاون سیاسی وزارت خارجه ایران، مجید تخت‌روانچی، نیز با تأکید بر حسن نیت ایران و سوءنیت آمریکا، حمله اسرائیل و حمایت واشنگتن از آن را ضربه‌ای بزرگ به دیپلماسی دانسته است. مجید تخت‌روانچی، در مصاحبه با شبکه «ان‌بی‌سی» آمریکا، با اشاره به مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجیگری عمان در طول ماه‌های گذشته، در واکنش به اینکه آیا امکانی برای عبور از این جنگ و ازسرگیری مذاکرات وجود دارد، افزود: نمی‌توان از این تجاوز آشکار به‌آسانی عبور کرد. مردم ما صدمات زیادی را در نتیجه تجاوز اسرائیل و آمریکا متحمل شدند. چگونه می‌توانیم این را فراموش کنیم؟ مردم ما کشته و زخمی شده‌اند. این برای ما آسان نیست. مردم ما نمی‌توانند فراموش کنند که در 13 ژوئن رژیم اسرائیل به ما حمله و دولت آمریکا از آن حمایت کرد. آمریکا چند روز بعد به ایران حمله کرد. ما چطور می‌توانیم این را فراموش کنیم؟ این دیپلمات ارشد ایرانی اضافه کرد: اما سؤال اصلی این است: آیا ما می‌توانیم به آمریکا اعتماد کنیم؟ دو روز قبل از شروع ششمین دور مذاکرات بین ایران و آمریکا این تجاوز اتفاق افتاد. این بزرگ‌ترین ضربه به دیپلماسی بود. این بزرگ‌ترین ضربه به اعتماد مورد نیاز برای یک مذاکره واقعی است.
آمریکایی‌ها چطور می‌توانند این را توضیح دهند؟ ما از آنها می‌خواهیم که توضیح دهند چرا ما را گمراه کردند؟ چرا آنها چنین اقدام غیرقانونی را علیه مردم ما انجام دادند؟ چند روز قبل از تجاوز، ما تماس‌هایی را به صورت غیرمستقیم با استیو ویتکاف برقرار کرده بودیم و او به ما گفت که ظرف چند روز با ما در عمان دیدار خواهد کرد. در همین حال رئیس مجلس شورای اسلامی، محمدباقر قالیباف، شروط ایران برای بازگشت به میز مذاکره را تضمین امنیتی، جبران خسارت‌های جنگ، رفع تحریم‌ها و حفظ حقوق هسته‌ای و موشکی اعلام کرده و تأکید دارد: «مذاکره درباره پایان غنی‌سازی و برنامه موشکی خط قرمز است». محمد باقر قالیباف ضمن بیان اینکه مذاکره نیز نوعی نبرد است و تأثیر آن بر اینکه حین مذاکره آمریکا حمله کرد بر افکار عمومی دنیا، دو خواسته اصلی ایران برای مذاکره را تضمین امنیتی و جبران خسارات حمله اخیر و رفع همه تحریم‌های هسته‌ای، موشکی و حقوق‌بشری و هر عنوان دیگری که از طرف آمریکا وضع شده، به قصد تأمین منافع اقتصادی و رشد اقتصادی کشور اعلام کرد.
تبادلات دیپلماتیک از طریق برخی کشورهای دوست یا میانجی در جریان است
یکی از محورهای مهم مذاکرات، مسئله غنی‌سازی اورانیوم است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، هم در گفت‌وگو با لوموند فرانسه به نکات مهمی درباره آینده مذاکره با آمریکا و اروپا اشاره کرده و از شروط ایران گفته است: ایران همواره نشان داده که به طور اصولی آماده گفت‌وگو بر پایه احترام متقابل است. اما طرف مقابل ما [ایالات متحده] یک توافق چندجانبه و بین‌المللی را زیر پا گذاشت [در سال 2018 با خروج یک‌جانبه از برجام]، در میانه مذاکرات حریم هوایی ما را نقض و به تأسیسات ما حمله کرد. این حملات می‌توانستند منجر به یک فاجعه زیست‌محیطی و انسانی شوند که نه‌تنها امنیت و سلامت مردم ایران، بلکه سلامت مردم منطقه را برای سال‌ها تهدید می‌کرد. دیپلماسی مسیری دوطرفه است و این ایالات متحده بود که روند مذاکرات را قطع کرد و به سوی حمله نظامی رفت. بنابراین ضروری است که مسئولیت اشتباهات پذیرفته شود و نشانه‌ای روشن از تغییر رفتار مشاهده شود. باید تضمین شود که در آینده، در جریان مذاکرات، ایالات متحده حمله نظامی انجام ندهد. عراقچی در پاسخ به این سؤال که آیا در روزهای آینده مذاکراتی در پیش است هم گفته است: درحال‌حاضر تبادلات دیپلماتیک از طریق برخی کشورهای دوست یا میانجی در جریان است. شکل این گفت‌وگوها می‌تواند براساس شرایطی که پیش‌تر ذکر شد تغییر کند.
گفت‌وگو همواره هسته اصلی سیاست خارجی ایران بوده و هست و شما در تاریخ هیچ نمونه‌ای نمی‌یابید که ایران این اصل را نقض کرده باشد. او تأکید می‌کند که غنی‌سازی «حق ذیل ان‌پی‌تی و برای اهداف صلح‌آمیز» است و اراده ملی ایران در این زمینه نابود نشدنی است. او همچنین پیشنهاد تشکیل کنسرسیومی منطقه‌ای برای همکاری هسته‌ای را مشروط به رعایت حقوق ایران مطرح کرده، اما با اشاره به تجربه‌های نیمه‌کاره همکاری‌های پیشین با کشورهای اروپایی، در موفقیت این پیشنهاد تردید دارد.
عراقچی همچنین توان موشکی ایران را «حق دفاع مشروع» دانسته و مذاکره درباره آن را خط قرمز خوانده است و هشدار داده که غرب سیاست‌های دوگانه‌ای را دنبال می‌کند.
دیپلماسی در سایه قدرت نظامی و امنیتی
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور پیشین، نیز در تحلیلی واقع‌گرایانه یادآوری می‌کند که «مذاکره مترادف تسلیم نیست» و تأکید دارد که دستاوردهای نظامی 12 روز جنگ باید به پیروزی نهایی تبدیل شود. واکنش بازدارنده نیروهای مسلح ایرانی باعث شد که اسرائیل از طریق آمریکا به امیر قطر درخواست پایان عملیات دهد.طباطبایی، معاون ارتباطات دفتر رئیس‌جمهور، نیز هشدار داده «میز مذاکره نباید وسیله فریب باشد» و تأکید می‌کند که توان موشکی و دانش هسته‌ای حق ایران است و ایران غرامت حملات به تأسیسات هسته‌ای را مطالبه خواهد کرد.
سردرگمی و راه دشوار دیپلماسی
درحالیکه آمریکا و اسرائیل از آمادگی برای مذاکرات خبر می‌دهند، ایران بر ضرورت تضمین‌های امنیتی، جبران خسارات و حفظ حقوق هسته‌ای و موشکی تأکید دارد. این شرایط پس از حملات و بی‌اعتمادی عمیق، مسیر مذاکرات را بسیار دشوار کرده است، زیرا ایران حاضر نیست بدون کسب تضمین پای مذاکره برود، اگرچه گزینه تشکیل کنسرسیوم برای حفظ غنی‌سازی روی میز است، اما با توجه به تجربه‌های پیشین و وضعیت موجود، این پیشنهاد هنوز مبهم است و مشخص نیست چه امتیازاتی مطرح خواهد شد.
بازتعریف نقش ایران در سیاست منطقه‌ای و جهانی
نبرد 12روزه نشان داد که اگر اسرائیل آسیب‌های جدی نمی‌دید، هرگز به پیشنهاد آتش‌بس نمی‌رسید. این واقعیت بیانگر آن است که بازگشت به میز مذاکره معنایی متفاوت یافته و این بار مذاکرات تحت لوای توان ایران و تأثیر مستقیم تحولات میدانی انجام می‌شود. این دور جدید مذاکرات نه صرفا ادامه روند قبلی، بلکه بازتعریفی از جایگاه ایران در منطقه و جهان است که می‌تواند توازن جدیدی در سیاست منطقه ایجاد کند.
البته برای جلوگیری از تکرار تجربه‌های پیشین، ایران باید بر ساختارهای تضمین‌کننده مذاکرات تأکید کند؛ از‌جمله تضمین‌های امنیتی شفاف و اجراشدنی که مانع از هرگونه اقدام نظامی در حین و پس از مذاکرات شوند. همچنین لازم است مکانیسم‌های نظارتی بین‌المللی معتبر برای جلوگیری از سوءنیت طرف مقابل در توافقات گنجانده شود. از سوی دیگر، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، مانند تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای، می‌تواند توان ایران را در میز مذاکرات افزایش دهد و نشان دهد که هیچ امتیازی بدون تضمین‌های واقعی و احترام به حقوق ملی‌اش داده نخواهد شد. این رویکرد چندجانبه و مبتنی بر قدرت‌های واقعی، می‌تواند روند دیپلماتیک را به مسیر مؤثر و واقعی بازگرداند و از سوءاستفاده جلوگیری کند.
بازار ![]()