ایران پرسمان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی زارع| اسراییل از بمب‌های 2000 پوندی 910 کیلوگرمی (نزدیک به یک تن) در جنگ پس از 7 اکتبر 2023 استفاده کرده است. معادل TNT برای این بمب‌ها در محدوده حدود بزرگای 1 تا 2 است. سیگنال لرزه‌ای حاصل از یک بمب، حتی اگر عمیقا نفوذ کند، بسیار کمتر از بزرگی 2 خواهد بود. اسراییل از چنین بمب‌هایی در حملات هماهنگ به سازه‌های بزرگ، استفاده کرد که اگرچه به صورت جداگانه ویرانگر هستند، اما هر کدام دارای قدرت لرزه‌ای ناچیزی هستند. بزرگ‌ترین رویداد لرزه‌ای در جنگ اخیر 14 دسامبر 2023 بوده که مهم‌ترین سیگنال لرزه‌ای ثبت شده، رویدادی با بزرگای 3.6 داشت. این رویداد از یک بمب واحد نبود . زلزله‌شناسان بر این باورند که نتیجه فروپاشی فاجعه‌بار و همزمان یک شبکه تونل وسیع حماس و ساختمان‌های بالای آن بوده است. یک رویداد با بزرگای 3.6 معادل تقریبا 10 تا 20 تن TNT است. این با فرضیه فروپاشی مطابقت دارد، زیرا وزن و انرژی پتانسیل جمعی فروپاشی یک مجتمع عظیم زیرزمینی بسیار بیشتر از قدرت انفجاری یک بمب واحد است. حملات اسراییل در لبنان ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها و مواضع حزب‌الله را هدف قرار داده است. این حملات شامل مهمات مشابهی با مهمات مورد استفاده در غزه مانند بمب‌های هدایت‌شونده و موشک‌ها بود. هیچ رویداد لرزه‌ای گزارش شده‌ای که به این انفجارها نسبت داده شود، وجود ندارد. قدرت حملات منفرد همچنان بسیار پایین‌تر از آستانه یک رویداد لرزه‌ای قابل تشخیص (بزرگای بیش از 2) است.
بازار ![]()
زلزله‌شناسی انفجاری explosive seismology که با نام زلزله‌شناسی انفجار explosion seismology نیز شناخته می‌شود، مطالعه امواج لرزه‌ای تولید شده از منابع انفجاری مصنوعی برای بررسی درون زمین است. این علم با زلزله‌شناسی زلزله earthquake seismology که روی زلزله‌های طبیعی کار می‌کند تفاوت‌های کاربردی دارد. بارهای انفجاری (از چند کیلوگرم تا هزاران کیلوگرم) در روی سطح یا زیر زمین یا روی هوا منفجر می‌شوند تا امواج لرزه‌ای ایجاد کنند. انفجارهای صنعتی بزرگ نیز در همین حوزه بررسی می‌شوند. این امواج از لایه‌های زمین عبور می‌کنند، و در مرزهای لایه‌ها در پوسته بازتاب و شکسته می‌شوند. حسگرهای لرزه‌ای در فواصل مشخص امواج رسیده را ثبت می‌کنند.
زلزله‌شناسان زمان‌های رسیدن، دامنه‌ها و فرکانس‌های امواج ثبت‌شده را تجزیه و تحلیل می‌کنند تا بفهمند منبع یا چشمه انفجار چه مشخصاتی داشته و همچنین «تصویری » از زمین‌شناسی زیرسطحی، از جمله انواع سنگ‌ها، گسل‌ها و سایر ساختارهای موجود در محل ایجاد کنند. ژرفا‌سنجی لرزه‌ای (DSS)، تکنیکی است که در اتحاد جماهیر شوروی توسعه یافت، از انفجارهای بزرگ‌تر برای مطالعه ساختار ژرف پوسته و گوشت زمین استفاده می‌کند. اکتشاف نفت و گاز با انفجارهای کنترل‌شده در بررسی‌های لرزه‌نگاری بازتابی و انکساری برای یافتن ساختارهای زیرسطحی، مانند گنبدهای نمکی و طاقدیس‌ها استفاده می‌شوند که می‌توانند ذخایر نفتی و معدنی را به دام بیندازند.
در نظارت بر آزمایش‌های هسته‌ای (زلزله‌شناسی قانونی) با شبکه‌های لرزه‌نگاری حساس می‌توانند بین زلزله‌های طبیعی و آزمایش‌های سلاح‌های هسته‌ای زیرزمینی و سطحی تمایز قائل شوند. تجزیه و تحلیل الگوهای منحصر به فرد موج لرزه‌ای از انفجارها برای اجرای معاهداتی مانند پیمان جامع منع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) بسیار مهم است.
هم انفجار و هم زلزله امواج لرزه‌ای ایجاد می‌کنند، و زلزله‌شناسان می‌توانند با تجزیه و تحلیل شکل موج‌های متمایز آنها، بین آنها تمایز قائل شوند. یک چشمه انرژی نقطه‌ای، معمولا کم ژرفا یا سطحی، که توسط یک انفجار ایجاد می‌شود از چشمه زلزله طبیعی که در آن انرژی آزاد شده در سطح گسل، با چندین کیلومتر طول و ژرفا تفکیک می‌شود. در انفجارها موج فشاری قوی‌تر و غالب‌تر و نیروی انفجار به صورت متحدالمرکز به سمت بیرون فشار می‌آورد و به همین دلیل امواج فشاری (P) بزرگ‌تری ایجاد می‌کند و نسبت به نگاشت زمین‌لرزه‌های طبیعی، امواج S ضعیف‌تر هستند. همچنین نسبت انرژی موج S به انرژی موج P در انفجارها معمولا کم است.
زلزله‌ها و انفجارها به‌طور متفاوتی اندازه‌گیری می‌شوند. مثلا اعلام نمی‌شود که یک انفجار «باعث زلزله‌ای با بزرگای 4 شد».بلکه اعلام می‌شود انفجار دارای بازده لرزه‌ای Seismic Yield معادل زلزله‌ای با بزرگای 4 است.
1 کیلوتن تی‌ان‌تی قادر به ایجاد لرزه‌ای به بزرگای 4 است. انفجارها و حوادث بزرگ متعارف مانند انفجارهای معدنی و انفجارهای ناشی از حوادث صنعتی معمولا در محدوده تن تا کیلوتن معادل TNT هستند. در حالی که انفجار ناشی از انفجارهای نامتعارف در حد بیش از 1 کیلوتن تی ان تی ارزیابی می‌شوند. انفجار معدن بزرگ 1 تا 10 تن TNT تی ان تی بازده لرزه‌ای معادل بزرگای 1 تا 1.5 دارد. اما اغلب آنقدر کوچک است که از فاصله دور احساس نمی‌شود . بمب سنگر‌شکن MOAB GBU43/B 11 تن‌تی‌ان‌تی بازده لرزه‌ای معادل بزرگای 2 ایجاد کرد و یکی از قدرتمندترین بمب‌هایی بود که انفجار آن در افغانستان در سال 2017 به صورت زلزله‌ای به بزرگای 2 ثبت شد. در 13 آوریل 2017، ارتش امریکا بمب (MOAB) مدل GBU-43/B، ملقب به «مادر همه بمب‌ها »، را برای اولین‌بار در نبرد بر روی یک مجتمع تونلی داعش (داعش- خراسان) در استان ننگرهار افغانستان پرتاب کرد. این حمله با هدف نابودی سیستم غار و تونلی و تأسیسات داعش- خراسان انجام شد.این بمب یک بمب غیرهسته‌ای هدایت‌شونده با GPS است که تقریبا 22000 پوند وزن دارد و حاوی 11 تن مواد منفجره است. دولت افغانستان گزارش داد که 94 شبه‌نظامی داعش کشته شدند .این اولین‌باری بود که از زمان توسعه MOAB در سال 2003، از آن در نبرد استفاده می‌شد. انفجار بیروت در سال 2020 حدود 1.1 کیلوتن تی‌ان‌تی حدود 3.3 تن. این انفجار عظیم نیترات آمونیوم توسط لرزه‌نگارهای سراسر جهان شناسایی شد و یک نمونه کامل از دنیای واقعی است.
انفجار بیروت 4 اوت با احتراق 2750 تن نیترات آمونیوم رخ داد. این انفجار انرژی معادل با 1.1 کیلوتن تی‌ان‌تی آزاد کرد که آن را در میان قدرتمندترین انفجارهای غیرهسته‌ای ثبت‌شده تاکنون و بزرگ‌ترین انفجار نیترات آمونیوم قرار داد. چنین انفجاری با بازده لرزه‌ای معادل بزرگای 3.3 در زلزله نگارهای جهانی شناسایی شد .
در انفجارهای نظامی و هسته‌ای انرژی‌ها به سطح زمین‌لرزه‌های طبیعی می‌رسند. کلاهک‌های هسته‌ای بر حسب کیلوتن و مگاتن درجه‌بندی می‌شوند. بمب اتمی «پسر کوچک » در 6 اوت 1945 در هیروشیما با قدرت 15 کیلوتن تی‌ان‌تی بازده لرزه‌ای معادل 4.5 تا 5 داشت. بمب هسته‌ای تاکتیکی مدرن 100 کیلوتنی با بازده لرزه‌ای معادل بزرگای 5.4 و کلاهک حرارتی هسته‌ای معمولی 1 مگاتن بازده لرزه‌ای معادل بزرگای 6.4 ایجاد می‌کند. یک انفجار زیرزمینی انرژی خود را بسیار کارآمدتر از یک انفجار هوایی به زمین منتقل می‌کند. یک بمب هسته‌ای 1 مگاتنی که در زیر‌زمین منفجر شود، بزرگای بسیار بیشتری نسبت به همان بمب هسته‌ای که در هوا منفجر می‌شود، ثبت خواهد کرد.
بزرگی زلزله فقط انرژی‌ای را که صرف لرزاندن زمین می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند. بخش قابل‌توجهی از انرژی انفجار به گرما، نور و موج ضربه‌ای در هوا تبدیل می‌شود. به همین دلیل است که بزرگای محاسبه شده برای بمب تزار 1961 شوروی – بازده لرزه‌ای معادل بزرگای 7.5 - کمتر از بازده لرزه‌ای خالص ناشی از لرزه‌های ثبت شده - بزرگای 5.4 - آن است.