ایران پرسمان - ایسنا /رسانه آمریکایی با بررسی پیشینه تاریخی ترسیم خط مرزی دیورند میان افغانستان و پاکستان، علت پافشاری طالبان بر مورد بحث قرار دادن مشروعیت این خط مرزی در روند مذاکرات با پاکستان برای دستیابی به یک آتش‌بس پایدار را بررسی کرد.
به گزارش ایسنا، مرز کنونی میان افغانستان و پاکستان موسوم به «خط دیورند» که در سال 1893 میلادی بین «عبدالرحمان خان» پادشاه سابق افغانستان و «سِر مورتیمور دیورند» نماینده هند بریتانیایی کشیده شده است، از نگاه پاکستان یک مرز قطعی و تعیین‌شده اما از دید افغانستان، تنها یک خط فرضی است و در درگیری‌های اخیر دو کشور همسایه به چالشی قانونی برای برقراری یک آتش‌بس پایدار میان دو کشور تبدیل شده است.
روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی در این باره نوشت: نیروهای پاکستانی و افغانستانی هفته‌هاست که در طول این مرز و بر سر آن که در قرن نوزدهم توسط بریتانیا از میان سرزمین‌های تاریخی قوم پشتون ترسیم شده، با یکدیگر در حال نبرد بوده‌اند. اکنون، در حالی که آن‌ها برای مذاکره در جهت دستیابی به یک آتش‌بس پایدار تلاش می‌کنند، طالبان در افغانستان به طور فزاینده‌ای در حال به چالش کشیدن قانونی بودن این مرز است.
در درگیری‌های ماه جاری در امتداد این خط مرزی ده‌ها سرباز و غیرنظامی کشته شده‌اند. پاکستان دو هفته پیش با هدف مقابله با طالبان پاکستان که اسلام‌آباد آن را مسئول عملیات‌های تروریستی در پاکستان و تحت حمایت افغانستان می‌داند، حملات هوایی متعددی علیه شهرهای مختلف افغانستان انجام داد- اقدامی که در بر دارنده تهدید تبدیل شدن این اختلاف مرزی به جنگی گسترده‌تر بود.
از آن زمان، آتش‌بس موقتی انجام شده که طرفین عمدتا به آن پایبند بوده‌اند اما پیش از مذاکرات این آخر هفته در استانبول، خوشبینی اندکی نسبت به دستیابی پاکستان و افغانستان به نقطه اشتراکی بر سر اختلافات-خط مرزی جداکننده-احساس می‌شد.
خط فرضی یا مرز قانونی؟
در ادامه این مطلب مطرح شد: مقامات بریتانیایی در سال 1893 پس از پیروزی امپراتوری بریتانیا در دومین جنگ از جنگ سه‌گانه انگلیس-افغان خط هزار و 640 مایلی دیورند را برای تعیین مرز بین افغانستان و آنچه در آن زمان «راج بریتانیا» نامیده می‌شد، ترسیم کردند.
این اتفاق در روزهای افول «بازی بزرگ»-رقابت‌های سیاسی و نظامی دو امپراتوری استعمار بریتانیا و روسیه تزاری در آسیای مرکزی در قرن نوزدهم رخ داد. لندن می‌خواست افغانستان به یک منطقه حائل بین قلمرو نفوذ خود و مسکو تبدیل شود.
«عبدالرحمن خان» شاه افغانستان تحت فشار بریتانیا واگذاری بخشی از سرزمین‌های قبیله‌ای پشتون را پذیرفت- سرزمین‌هایی که عملا به هند بریتانیا ضمیمه شدند.
مرز حاصل‌شده که از چین در شمال شرقی تا ایران در جنوب غربی امتداد دارد، به نام «مورتیمر دیورند» دیپلمات بریتانیایی نام‌گذاری شد که در آن زمان وزیر امور خارجه هند بود.
این مرز از زمان تشکیل پاکستان در سال 1947 در نتیجه تقسیم هند برای آن مانده است. اسلام‌آباد از آن زمان این موضوع را حل‌شده در نظر گرفته و از دولت‌های متوالی افغانستان و اکنون از طالبان خواسته است که آن را به همین شکلی که هست بپذیرند. مقامات پاکستانی پیش از مذاکرات صلح تاکید کردند که این مرز قابل مذاکره نیست.
این در حالی است که افغانستان همواره مشروعیت این خط را مورد بحث قرار داده ست. طالبان آن را یک مرز «فرضی» یا «خیالی» می‌نامند.
علت تنش‌های اخیر
رسانه آمریکایی نوشت: موضوع آزاردهنده‌تر برای مقامات پاکستانی این است که طالبان افغانستان علاقه چندانی به ایمن‌سازی این مرز در برابر شبه‌نظامیان یا قاچاقچیان نشان نداده‌اند. شبه‌نظامیان در پاکستان به‌ویژه برای اسلام‌آباد نگران‌کننده هستند که نسبت به طالبان افغانستان سوگند وفاداری یاد کرده‌اند و در حال گسترش شورش‌ها در قلمرویی هستند که بیش از 130 سال پیش عملا توسط بریتانیا ضمیمه شده بود.
مقامات پاکستانی می‌گویند طالبان افغانستان فعالانه از تلاش‌های شبه‌نظامیان برای برقراری حکمرانی طالبان در مناطق مرزی حمایت می‌کنند که در گذشته متعلق به افغانستان بوده است.
مقامات پاکستانی بیشتر حملات را به طالبان پاکستان(تحریک طالبان پاکستان) نسبت می‌دهند: «نور والی محسود» رهبر این گروه هدف یکی از حملات پاکستان در دو هفته پیش در کابل بود که منجر به درگرفتن بیش از یک هفته درگیری‌های مرزی شد. محسود از این حمله جان سالم به در برد و از آن زمان جلوی دوربین‌ها ظاهر شده است، اگرچه پاکستان مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفته است.
طالبان افغانستان هرگونه حمایت از طالبان پاکستان را رد می‌کند و طالبان پاکستان نیز حمایت یا حفاظت از سوی طالبان افغانستان را انکار کرده است. یکی از اعضای ارشد این گروه(تحریک طالبان پاکستان) گفت که مذاکرات میان افغانستان و پاکستان تاثیری بر عملیات آن نداشته است.
او به شرط فاش نشدن هویتش گفت: «هیچ فشاری از سوی امارت اسلامی(طالبان افغانستان) بر رهبری ما برای عدم مبارزه در پاکستان وجود ندارد
بازار ![]()
تاثیر خط دیورند بر زندگی مردم
واشنگتن پست در ادامه نوشت: حمایت از تحریک طالبان پاکستان در این منطقه مرزی قبیله‌نشین جزئی به نظر می‌رسد اما این شبه‌نظامیان قادر بوده‌اند اخیرا با بهره‌برداری از این تصور مردمان دو سوی این خط مرزی مبنی بر این که خط دیورند قرار نبوده است تاثیری بر زندگی روزمره آن‌ها داشته باشد، قادر به پیش‌برد حملاتی بوده‌اند.
اعضای جوامع پشتون و دیگر قبایل در بخش عمده‌ای از قرن بیستم بارها در طی روز بدون متوقف شدن توسط ماموران مرزی از این خط عبور می‌کردند. این وضعیت حتی در دهه هشتاد میلادی مورد استقبال مقامات پاکستانی قرار گرفته بود چراکه از این طریق در حمایت از «مجاهدین افغان»-شبه‌نظامیان اسلام‌گرای افغانستان در نبردشان علیه اتحاد جماهیر شوروی برای آن‌ها سلاح و رزمنده می‌فرستادند. مجاهدین افغان که هسته اصلی شکل‌گیری طالبان بودند، از جوامع بزرگ قومیتی پشتون در دو سوی خط دیورند نیرو جذب می‌کردند.
«نثارر علی خان داور» یک رهبر قبیله‌ای 57 ساله در پاکستان که تا 30 سالگی آزادانه از مرز عبور می‌کرد، گفت: «مردم به آن به عنوان یک مرز فکر نمی‌کردند—هیچ گذرنامه یا ویزایی در کار نبود. ما برای شرکت در عروسی‌ها، تشییع جنازه‌ها، یا فقط برای شام خوردن، به آن طرف و این طرف مرز می‌رفتیم.»
عبور و مرور آزاد پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 به پایان رسید. طالبان به «اسامه بن لادن» رهبر القاعده پناه داده بود؛ آمریکا در پاسخ به حملات تروریستی القاعده به برج‌های مرکز تجارت جهانی در 11 سپتامبر 2001، به افغانستان حمله کرد.
پاکستان تحت فشار آمریکا گذرگاه‌های مرزی را بست و نیروهایی را برای ایمن‌سازی مرز مستقر کرد. بن لادن در هر صورت به پاکستان گریخت، اما تاثیر بر منطقه مرزی شدید و پایدار بود.
اسلام‌آباد پس از تشکیل تحریک طالبان پاکستان در سال 2007 و آغاز حملات آن در پاکستان اقدام به ساخت استحکامات مرزی در خط دیورند و درنهایت، آن را حصارکشی کرد که اکنون در بیشتر طول آن کشیده شده است.
با این حال، عملا نظارتی بر این خط مرزی انجام نمی‌شود. جنگجویان طالبان پاکستان و قاچاقیان اغلب از این حصارکشی رد شده‌اند و برخی از مردم بومی هم از اقدامات شبه‌نظامیان حمایت می‌کنند.
علت پافشاری طالبان بر مشروعیت خط دیورند
رسانه آمریکایی در ادامه نوشت: تحلیلگران تردید دارند که دولت طالبان، که تنها توسط روسیه در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است بتواند استدلال قانونی برای به چالش کشیدن خط دیورند ارائه دهد.
«احمر بلال سوفی» وزیر دادگستری پیشین پاکستان، گفت: «هر دو کشور پاکستان و افغانستان برای مدت طولانی با خط دیورند به عنوان یک مرز بین‌المللی واقعی رفتار کرده‌اند». او به عنوان مثال اشاره کرد که مقامات افغانستانی در ایست بازرسی مرزی، عوارض گمرکی دریافت می‌کنند.
«زاهد حسین» مفسر سیاسی پاکستانی با گفتن این که طالبان ممکن است تنش‌ها در خط مرزی را در داخل کشور به سود خود بداند، گفت: آن‌ها با مطرح کردن مکرر این موضوع، از ملی‌گرایی افغانستانی برای منحرف کردن توجه مردم استفاده می‌کنند.
او بیان کرد: این ممکن است حمایت کوتاه‌مدتی در داخل برای آن‌ها به ارمغان بیاورد اما فقط منجر به افزایش بی‌ثباتی در هر دو کشور خواهد شد.
این مفسر سیاسی به بسته‌شدن گذرگاه‌های مرزی افغانستان و پاکستان در دو هفته گذشته اشاره کرد که باعث شده تاجران در دو سوی مرز گیر بیفتند، در حالی که میلیون‌ها افغان با گرسنگی شدید روبرو هستند.
«شاکر آفریدی» یک تاجر پاکستانی در منطقه مرزی، گفت که ضررهای مالی بسیار سنگین بوده است. اما حتی بدتر از آن، تاثیر این وضعیت بر هزاران پناهنده اخراج‌شده افغان است که در سمت پاکستانی در میان یک کشور که تحت فشارشان می‌گذارد تا بروند و کشور دیگری که به اجبار به آن بازگردانده می‌شوند، گیر افتاده‌اند.
بیش از یک میلیون افغان از سال 2023 از پاکستان بازگردانده شده یا تحت فشار بوده‌اند که آن را ترک کنند-اقدامی که به نظر می‌رسد تلاشی برای تحت فشار قرار دادن طالبان افغانستان برای کنترل طالبان پاکستان است.