ایران پرسمان - فارس / در حالی که فضای کشور پس از ترور حاج قاسم آکنده از خشم و اندوه بود و انتظار می‌رفت هرگونه ارتباط با آمریکا متوقف شود، اسناد و روایت‌های تازه نشان می‌دهد ظریف وزیر امور خارجه وقت، در اقدامی غیرمنتظره پیگیر مذاکره و گفت‌وگو با ترامپ بود. این ادعا را مهدی مجاهد، معاون پیگیری‌های ویژه دفتر شهید رئیسی کرده است.
«ظریف چند ماه پس از ترور سردارسلیمانی به‌دنبال مذاکره مجدد با ترامپ رفت، ایشان از رئیس‌جمهور روسیه، آقای پوتین، خواسته بود میانجی شود تا باب مذاکره تازه‌ای باز گردد». این روایت را مهدی مجاهد معاون پیگیری‌های ویژه دفتر شهیدرئیسی به خبرنگار فارس ارائه داد.این روایت در حالی برای اولین بار مطرح می شود که در آن ایام، ظریف پس از بازگشت از روسیه در توییتر نوشته بود: «در مسکو پیام مهمی را به رئیس جمهور پوتین ارائه کردم.» و هیچ توضیحی درباره این پیام نداده بود.در ادامه گفتگوی خبرگزاری فارس با مهدی مجاهد معاون پیگیری‌های ویژه دفتر شهیدرئیسی آمده است:
فارس: در ابتدای فعالیت دولت شهید آیت‌الله رئیسی، فضای سیاست خارجی ایران با شرق به‌خصوص چین و روسیه دچار سردی و بی‌اعتمادی بود، شما به‌عنوان فردی که در جریان این تحولات قرار داشتید، وضعیت روابط ایران با این دو قدرت را در آن مقطع چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بازار ![]()
مجاهد: واقعیت این است که در روزهای پایانی دولت قبل، بی‌اعتمادی متقابل به نقطه بحرانی رسیده بود. جناب آقای ظریف، وزیر خارجه وقت، خودشان صریحاً می‌گفتند: «چینی‌ها و روس‌ها معتقدند ایران آنها را زاپاس می‌داند»؛ یعنی احساس می‌کردند جمهوری اسلامی در تعاملات بین‌المللی، غرب را اصل قرار داده و شرق را صرفاً جایگزینِ روزِ نیاز. نقل می‌کردند که طرف چینی گفته است: شما ابتدا سراغ غرب می‌روید، تمام دورهای مذاکره را با آنها می‌زنید، و وقتی ناامید می‌شوید تازه یاد ما می‌افتید. نتیجه‌ی همین نگاه آن بود که روابط ایران با چین در بالاترین سطح سیاسی عملاً قطع شده بود؛ تا جایی که در زمان بحران کرونا هیچ کانال تلفنی میان رئیس‌جمهور ایران و رئیس‌جمهور چین وجود نداشت و امکان هماهنگی مستقیم برای خرید واکسن فراهم نبود.
روایتی از تحول در روابط بین ایران، روسیه و چین
فارس: پس زمان ورود آیت‌الله رئیسی، روابط ایران با شرق در وضعیتی نزدیک به توقف کامل بود. تغییر دولت چه تفاوتی در این وضعیت ایجاد کرد؟
مجاهد: بلافاصله پس از آغاز کار دولت شهید رئیسی، ورق برگشت. روس‌ها و چینی‌ها با شناختی که از خط‌مشی سیاست خارجی آیت‌الله رئیسی داشتند، خودشان پیش‌قدم شدند تا گام‌های عملی برای احیای رابطه بردارند.
چینی‌ها نخستین اقدام را انجام دادند: ارسال واکسن کرونا برای ایران در حجم نامحدود، بدون شرط و بدون سقف. در همان زمان روسیه نیز در سطحی راهبردی وارد شد؛ هم در تأمین کالاهای اساسی و استراتژیک مانند گندم در تابستان 1400 و هم در کارسازی برای عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای در شهریور همان سال.از همان نقطه، شرق و ایران وارد مرحله‌ی جدیدی از رابطه شدند و این روند رشد تا پایان دوران ریاست جمهوری شهید رئیسی ادامه یافت؛ روابطی مبتنی بر اعتماد، و نه “اضطرار”.
فارس: برخی معتقدند روسیه و چین از میزان وابستگی یا اعتماد ایرانِ دوران قبل به غرب شناخت کاملی دارند و همین شناخت باعث احتیاط آنان شده بود. این نکته تا چه حد درست است؟
مجاهد: درست است؛ این شناخت یک علم بی‌واسطه برای آنها بود. روس‌ها و چینی‌ها نه‌تنها رفتار دیپلمات‌های ایرانی را می‌دیدند، بلکه شاهد مستقیم برخی از تعاملات پشت‌پرده با غرب بودند؛ چیزهایی که گاهی مردم ایران از آن بی‌اطلاع بودند.یکی از نمونه‌های روشن، توافق پنهانی میان آقای ظریف و وزیر خارجه آمریکا درباره‌ی «مکانیسم ماشه» در برجام بود؛ موضوعی که بعدها علنی شد.
اما موارد دیگری نیز وجود داشت که کمتر شنیده شده است. برای مثال، پس از خروج رسمی آمریکا از برجام و اقدام ترامپ در پاره‌کردن آن، و حتی بعد از ترور شهید سردار سلیمانی در روزهایی که مردم ایران هنوز در سوگ آن عزیز و دنبال انتقام بودند انتظار می‌رفت حتی جریان‌های غرب‌گرا در ایران دریابند که آمریکا غیرقابل اعتماد است. ولی اتفاق غیرقابل‌باوری رخ داد: آقای ظریف چند ماه پس از ترور سردار سلیمانی به‌دنبال مذاکره مجدد با ترامپ رفت. ایشان از رئیس‌جمهور روسیه، آقای پوتین، خواسته بود میانجی شود تا باب مذاکره تازه‌ای باز گردد و پیشنهادهای عجیبی هم برای معامله جدید در خصوص پروتکل الحاقی و گفتگوهای منطقه‌ای داده بود. استدلال ظریف این بود که مخالفت با برجام مربوط به مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا است و باید ترامپ را قانع کنیم بدون اطلاع پمپئو، این گفت‌وگو را پیش ببرد. پوتین هم بنا بر ادبیات دیپلماتیک پذیرفت پیام را منتقل کند. اما پاسخ ترامپ از طریق پمپئو بازگشت و منفی بود. این در حالی است که در آن ایام، ظریف پس از بازگشت از روسیه در توییتر نوشت: «در مسکو پیام مهمی را به رئیس جمهور پوتین ارائه کردم.» و هیچ توضیحی درباره این پیام نداد . در داخل کشور نیز بسیاری تصور می کردند بعد از اوج گرفتن دشمنی های آمریکا با ایران در دوره ترامپ بالاخص اقدام نظامی و ترور شهید سلیمانی، او برای توسعه روابط با شرق به مسکو رفته است؛ حال آنکه رفته بود تا روس ها را برای میانجی گری با امریکا به میدان بکشاند!جالب است که همین افراد بعداً ادعا کردند «روابط راهبردی» با روسیه و چین داشته‌اند و انتظار داشتند در چنان شرایطی نیز شرق به آنها اعتماد کند!
فارس: یعنی اعتماد شرکای شرقی پس از تغییر دولت نه حاصل تبلیغات، بلکه نتیجه‌ی عملکرد عملی و تغییر رویکرد بود؟
مجاهد: دقیقاً همین‌طور است. در دولت شهید رئیسی، نه از موضع ضعف بلکه از موضع احترام، تعامل آغاز شد. شرق دید که تهران دیگر نگاه «جایگزین اضطراری» ندارد، بلکه «شریک راهبردی» می‌طلبد. این تغییرِ نگاه باعث شد همان چینی‌ها که تا پیش از آن حتی خط تلفن رئیس‌جمهورشان با تهران را بسته بودند، در نخستین هفته‌های دولت شهید رئیسی سخاوتمندانه واکسن ارسال کنند؛ و همان روس‌ها که پیش‌تر با تردید می‌نگریستند، گندم استراتژیک ایران را تأمین و مسیر عضویت دائم در شانگهای را هموار کردند و در ادامه، این روابط به انعقاد قراردادهای راهبردی «کریدور»ی و «گازی» توسعه پیدا کند. این همه، نشانه ی درک متقابل و اعتماد احیاشده میان دو سوی رابطه بود؛ اعتمادی که بر پایه‌ٔ صداقت، استقلال، و درک درست از منافع ملی بنا شد و تا پایان دولت شهید رئیسی پایدار ماند.