ایران پرسمان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زمانی بود که رهبران خاورمیانه به کاخ سفید می‌آمدند تا درباره معاملاتی بحث کنند که اساسا فقط چرخ شرکت‌های بوئینگ و لاکهید مارتین را می‌چرخاند. کارشناسان می‌گویند فهرست خرید پیچیده محمد بن‌سلمان، دیدگاه او را از یک پادشاهی بسیار بالغ‌تر و آینده‌نگرتر منعکس می‌کند. محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، با فهرستی از خواسته‌های راهبردی (بر اساس اعلام‌ها، احتمالا 19 نوامبر برابر با 27 آبان) وارد واشنگتن می‌شود که نشان از اعتمادبه‌نفس و چشم‌انداز بلندمدت او برای این پادشاهی است. او خواهان یک معاهده دفاعی است که توافق آمریکا با قطر را تحت‌الشعاع قرار دهد؛ به دنبال دستیابی به تراشه‌ها و پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی است و به طور بالقوه، استقرار سلاح‌های هسته‌ای آمریکا در خاک کشورش را مدنظر دارد. این سفر در حالی انجام می‌شود که بن‌سلمان با مقاومت در برابر فشارها برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل در بحبوحه جنگ غزه، جایگاه خود را در منطقه مستحکم‌تر کرده است.
در طرف مقابل، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، قرار دارد که حاضر است برخی از باارزش‌ترین دارایی‌های کشورش، یعنی فناوری هسته‌ای و هوش مصنوعی را برای کسب قراردادهای بزرگ خارجی روی میز مذاکره بگذارد. این سفر دیگر صرفا برای سرپا نگه داشتن خطوط تولید شرکت‌های بوئینگ و لاکهید مارتین نیست؛ فهرست خرید پیچیده بن‌سلمان نشان‌دهنده دیدگاه او از یک پادشاهی آینده‌نگر است که به دنبال «جریان دوطرفه فناوری و تجارت» در یک همکاری بلندمدت است.
به گزارش «میدل ایست‌آی»، یکی از کلیدی‌ترین اهداف عربستان، قرار گرفتن تحت چتر هسته‌ای آمریکاست. ریاض که اخیرا یک پیمان دفاعی با پاکستان (تنها قدرت هسته‌ای جهان اسلام) امضا کرده، اکنون به دنبال یک تضمین امنیتی مستقیم و قوی‌تر از سوی واشنگتن است. به گفته یک مقام سابق اطلاعاتی آمریکا، این اقدام می‌تواند سعودی‌ها را از زیر چتر هسته‌ای پاکستان خارج کرده و به آنها احساس برتری نسبت به رقبای منطقه‌ای مانند قطر بدهد.
خاطره حمله به تاسیسات نفتی آرامکو در سال 2019 و عدم واکنش قاطع دولت وقت ترامپ، سعودی‌ها را به این نتیجه رسانده که به چیزی فراتر از تعهدهای نمادین نیاز دارند. آنها به دنبال یک «توافق دفاعی معتبر و شفاف» هستند، نه فرامین اجرایی قابل لغو مانند آنچه به قطر اعطا شد. موفقیت بزرگ دیپلماسی سعودی پیش از این سفر، جداسازی این مذاکرات از موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل بوده است. با وجود تمایل ترامپ، ریاض همچنان بر موضع خود مبنی بر لزوم ایجاد گام‌های ملموس به سوی تشکیل کشور مستقل فلسطینی پافشاری می‌کند.
مذاکرات بر سر یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی همچنان در جریان است، حتی اگر عادی‌سازی با اسرائیل از دستور کار خارج شده باشد. چالش اصلی در این زمینه، اصرار عربستان بر حق غنی‌سازی اورانیوم در خاک خود است. سعودی‌ها با اشاره به ذخایر عظیم اورانیوم خود، این موضوع را مساله‌ای اقتصادی و نمادی از غرور ملی می‌دانند. این در حالی است که امارات در توافق مشابه خود، متعهد به عدم غنی‌سازی شده بود. تلاش عربستان برای کسب حمایت آمریکا جهت توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود نگرانی‌هایی را در مورد احتمال حرکت این کشور به سمت سلاح هسته‌ای برانگیخته است.
کارشناسان معتقدند یک معامله بزرگ در حال شکل‌گیری است: عربستان ممکن است در ازای دریافت یک چتر هسته‌ای قدرتمند از سوی آمریکا، از حق غنی‌سازی صرف‌نظر کند. این تضمین می‌تواند شامل استقرار سیستم‌های تسلیحات هسته‌ای آمریکا در خاک عربستان باشد؛ اقدامی که از نظر تاریخی بی‌سابقه نیست و نیازی به تایید کنگره ندارد. المانیتور به نقل از یک منبع گزارش می‌دهد که سعودی‌ها برای عادی‌سازی روابط، بر سه تعهد کلیدی از سوی آمریکا پافشاری می‌کنند؛ تعهداتی که پیش‌تر در دیدار ترامپ با ولیعهد در سال2017 نیز مطرح شده بود: یک پیمان دفاعی شامل خرید جنگنده‌های پیشرفته اف35؛ دستیابی به فناوری هسته‌ای غیرنظامی تحت نظارت آمریکا و تعهد اسرائیل به ایجاد «یک مسیر سیاسی معتبر به سوی تشکیل کشور پایدار فلسطینی»؛ شرطی که با توجه به مخالفت شدید پایگاه رای راست‌گرای بنیامین نتانیاهو، تحقق آن در آستانه انتخابات 2026 اسرائیل بسیار دشوار به نظر می‌رسد.
این مذاکرات در شرایطی انجام می‌شود که جنگ دو ساله غزه، محاسبات سعودی‌ها را پیچیده کرده است. ریاض تمایلی ندارد در شرایطی که بحران فلسطین هنوز حل نشده، گامی شتاب‌زده برای عادی‌سازی بردارد و نگران درز اطلاعات حساس در آستانه انتخابات اسرائیل است. با این حال، اشتیاق ترامپ برای ثبت یک دستاورد دیپلماتیک بزرگ در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، اهرم فشار اصلی واشنگتن محسوب می‌شود. اگر ترامپ تحویل اف35 و پیمان دفاعی را به عادی‌سازی مشروط کند، ممکن است سعودی‌ها با آن موافقت کنند. مقامات اسرائیلی شانس اعلام رسمی عادی‌سازی در این سفر را «بالا نمی‌دانند»، اما معتقدند این موضوع به شکلی در بیانیه‌های رسمی مطرح خواهد شد. در نهایت، سرنوشت این معامله بزرگ به عزم ترامپ برای فشار بر طرفین و تمایل ریاض برای دریافت «غنیمت‌های راهبردی» در برابر ریسک‌های سیاسی آن بستگی دارد. در این میان، لابی اسرائیل در واشنگتن تضعیف شده و سعودی‌ها اکنون دسترسی مستقیم‌تری به کاخ سفید دارند.
معمای اف 35
همزمان با تلاش دولت ترامپ برای نهایی کردن یکی از بزرگ‌ترین قراردادهای تسلیحاتی خود، یعنی فروش جنگنده‌های پیشرفته اف35 به عربستان سعودی، گزارشی محرمانه از آژانس اطلاعات دفاعی پنتاگون زنگ خطر را به صدا درآورده است. به گفته منابع آگاه، این گزارش هشدار می‌دهد که در صورت انجام معامله، چین ممکن است از طریق جاسوسی یا مشارکت‌های امنیتی نزدیک خود با ریاض، به فناوری فوق‌سری این جنگنده نسل پنجم دست یابد و اسرار نظامی آمریکا را به سرقت ببرد. به گزارش نیویورک تایمز، این نگرانی‌ها در حالی مطرح می‌شود که مذاکرات در سطوح عالی در جریان است.
قرار است محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، در دیداری با دونالد ترامپ در کاخ سفید، جزئیات نهایی این معامله 48 فروندی و یک پیمان دفاعی متقابل را به بحث بگذارد. با این حال، نهادهای رسمی مانند کاخ سفید و آژانس اطلاعات دفاعی از اظهارنظر درباره جزئیات خودداری کرده‌اند که نشان‌دهنده حساسیت بالای موضوع است. مقامات پنتاگون که این قرارداد را بررسی کرده‌اند، عمیقا نگران هستند که مشارکت امنیتی رو به رشد میان ریاض و پکن، یا عملیات‌های جاسوسی چین، مسیری هموار برای لو رفتن اسرار جنگنده اف35 فراهم کند؛ جنگنده‌ای که به‌عنوان نگین تاج فناوری هوانوردی نظامی آمریکا شناخته می‌شود.
روابط نظامی چین و عربستان سعودی صرفا یک گمانه‌زنی نیست، بلکه یک واقعیت در حال گسترش است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ارتش چین به‌طور فعال به عربستان در توسعه برنامه موشک‌های بالستیک کمک می‌کند. سعودی‌ها که سال‌ها خریدار موشک‌های کوتاه‌برد چینی بودند، اخیرا به سمت خرید موشک‌های پیشرفته‌تر با برد بیشتر رفته‌اند. مهم‌تر از آن، آنها با کمک چین در حال دستیابی به فناوری تولید قطعات، راه‌اندازی تاسیسات ساخت و انجام آزمایش‌های پرتاب هستند تا در نهایت بتوانند موشک‌های بالستیک خود را تولید کنند. جفری لوئیس، کارشناس کنترل تسلیحات، با استناد به تصاویر ماهواره‌ای از یک سایت آزمایش موشکی در عربستان که شباهت زیادی به نمونه‌های چینی دارد، این همکاری را تایید می‌کند.
فراتر از خطر جاسوسی چین، این معامله یک چالش اساسی برای سیاست دیرینه ایالات متحده در خاورمیانه ایجاد می‌کند: حفظ «برتری کیفی نظامی» اسرائیل. از زمان جنگ 1973، واشنگتن متعهد بوده که اطمینان حاصل کند متحد اصلی‌اش در منطقه، از نظر فناوری و توان نظامی، همواره یک گام جلوتر از همسایگان خود باشد. این نگرانی‌ها بی‌سابقه نیست. در سال 2020، دولت ترامپ به عنوان بخشی از تلاش خود برای توافق عادی‌سازی میان امارات و اسرائیل با فروش اف35 به این کشور موافقت کرد. اما دولت بایدن به دلیل هراس از دسترسی چین به فناوری آن از طریق روابط نزدیک ابوظبی و پکن، معامله را به حالت تعلیق درآورد. واشنگتن فهرستی از الزامات امنیتی سخت‌گیرانه را به امارات ارائه داد، از جمله نصب «کلیدهای اضطراری» که به آمریکا اجازه می‌داد در صورت لزوم جنگنده‌ها را از راه دور از کار بیندازد.
برای عربستان سعودی، خرید اف35 یک جهش راهبردی محسوب می‌شود. این جنگنده با قابلیت‌های پنهان‌کاری و سیستم‌های پیشرفته آگاهی از میدان نبرد، برتری هوایی بی‌چون‌وچرایی را برای ریاض به ارمغان می‌آورد و از نظر اعتبار نظامی، یک «نماد پرستیژ» است. از سوی دیگر، دونالد ترامپ این معامله را یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک و تجاری می‌داند و پیش از این نیز به قراردادهای تسلیحاتی هنگفت خود با پادشاهی سعودی افتخار کرده است. به گزارش میدل‌ایست‌آی، اما هدف عربستان فراتر از خرید صرف است. همان‌طور که تحلیلگران سعودی می‌گویند، ریاض به دنبال «بومی‌سازی محتوا» و همکاری برای تبدیل شرکت صنایع نظامی عربستان سعودی به یک بازیگر جدی در عرصه جهانی با کمک فناوری آمریکاست.
بازار ![]()