ایران پرسمان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شهاب شهسواری| سه‌شنبه هفته گذشته، سه ماه بعد از تجاوز نظامی اسرائیل به ایران و حملات اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران که باعث خروج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران شد، ایران و آژانس توافقنامه جدیدی برای از سرگیری همکاری‌ها پس از یک دوره توقف سه‌ماهه امضا کردند.
به گفته سیدعباس عراقچی، این توافقنامه جدید بر مبنای یک سازوکار تازه برای همکاری‌های ایران و آژانس است که در چارچوب آن ایران وعده داده‌است یک ماه دیگر گزارشی کامل از وضعیت برنامه هسته‌ای، میزان اورنیوم غنی‌شده، تاسیسات آسیب‌دیده و فعال به آژانس ارائه دهد و بر مبنای این گزارش مذاکره میان ایران و آژانس برای تدوین شیوه‌نامه جدید بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران تدوین شود و بازرسی‌ها از سر گرفته‌شود.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، این توافق را «یک گام مهم در مسیر درست» توصیف کرد. کایا کالاس، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز این توافق را «گامی سرنوشت‌ساز برای دیپلماسی هسته‌ای» نامید. میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین هم تاکید کرد که با این توافقنامه، سه کشور اروپایی باید روند اسنپ‌بک را متوقف کنند.
با این حال به نظر نمی‌رسد که صرف انجام این توافق هنوز کمکی به بیرون رفتن ایران از چالش بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد کرده‌باشد. کشورهای اروپایی همچنان تاکید دارند که میزان همکاری و گام‌های ایران را کافی نمی‌دانند و تهدید کرده‌اند که در پایان مهلت 30 روزه (که از 6 شهریور آغاز شده‌است) قطعنامه‌های تحریمی پیشین شورای امنیت سازمان ملل متحد را علیه ایران با استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک احیا خواهند کرد.
توافق قاهره در شرایطی امضا شد که تنها دو هفته تا پایان مهلت 30 روزه کشورهای اروپایی به ایران برای همکاری با آژانس و از سرگیری مذاکرات با آمریکا برای تعویق بازگشت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت باقی مانده است. به نظر می‌رسد که این توافقنامه نتوانست به اندازه کافی سه کشور اروپایی را راضی کند و آنها انتظار داشتند که در همین مدت باقیمانده بازرسی‌های کامل از تمام تاسیسات هسته‌ای ایران و مواد هسته‌ای باقیمانده در ایران آغاز شود.
سه کشور اروپایی در بیانیه‌ای که در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر کردند، نوشتند: «کافی نیست ایران وعده فردا را بدهد؛ ما نیازمند شواهدی از امروز هستیم که نشان دهد ایران آماده یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای رفع نگرانی‌های جامعه بین‌المللی است. این کار با نشان‌دادن پایبندی ایران به شرایط منصفانه و معقولی که سه کشور برای تمدید بازگشت خودکار تعیین کرده‌اند آغاز می‌شود، شرایطی که می‌تواند زمینه‌ساز یک توافق جامع و پایدار باشد.»
اروپایی‌ها سه شرط برای تمدید قطعنامه 2231 و به تعویق انداختن قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرده‌اند، نخست اینکه ایران همکاری کامل خود را با آژانس از سر بگیرد، دوم اینکه وضعیت اورانیوم غنی‌شده سطح بالای ایران مشخص شود و سوم اینکه ایران تعهد خود را به مذاکرات مستقیم با آمریکا برای یک توافق جامع نشان دهد.
ایران در برابر این ضرب‌الاجل تهدید کرده‌است که هرگونه اقدام خصمانه از طرف غرب، از جمله بازگشت قطعنامه‌های 6گانه شورای امنیت سازمان ملل متحد آنگونه که کشورهای اروپایی گفته‌اند، باعث ملغی شدن توافق قاهره و قطع همکاری‌های ایران و آژانس خواهد شد.
توافق قاهره چه ویژگی‌هایی دارد؟
به نوشته ایرنا بر مبنای اظهارات وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی ویژه خبری صداوسیما، بر اساس توافق قاهره، در حال حاضر هیچ اقدامی از سوی آژانس صورت نمی‌گیرد تا زمانی که ایران مجموعه‌ای از اقدامات زیست‌محیطی و ایمنی را در این تأسیسات انجام دهد. پس از انجام این اقدامات، ایران گزارش مربوط به وضعیت این مراکز را نه به آژانس، بلکه به شورای عالی امنیت ملی ارائه خواهد کرد. شورای عالی نیز با لحاظ تمام دغدغه‌های امنیتی، تصمیم می‌گیرد که این گزارش به چه شکلی و در چه سطحی ارائه شود.
پس از آن، موضوع راستی‌آزمایی گزارش مطرح می‌گردد. در این مرحله است که بحث دسترسی‌ها و بازرسی‌ها به میان می‌آید و باید مذاکرات جداگانه‌ای انجام شود تا مشخص گردد دسترسی‌ها به چه شکلی اعطا شود. نتیجه این مذاکرات نیز مجدداً به شورای عالی امنیت ملی ارائه خواهد شد و شورا به صورت موردی درخواست‌های دسترسی را بررسی و درباره آن تصمیم‌گیری خواهد کرد.
خبرگزاری دولت ضمن تاکید بر این نکته که توافقنامه قاهره خلاف قانون «تعلیق همکاری‌ها با آژانس» که تیرماه در مجلس تصویب شد، نیست، در این خصوص می‌نویسد «سند قاهره چک سفید امضا به آژانس نیز نیست و تداوم فعالیت آژانس در ایران مشروط است و اگر غرب بخواهد اقداماتی علیه ایران انجام دهد، توافق لغو خواهد شد. این موضوع نشان می‌دهد که ایران برای حفظ منافع خود، از اهرم‌های لازم استفاده می‌کند.»
نگاه‌ها به نیویورک
هرچند به نظر می‌رسد توافق قاهره میان ایران و آژانس برای از سرگیری همکاری‌ها میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک گام ضروری بود، اما مشخص است که این گام برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌های 6گانه شورای امنیت تحت فصل هفتم منشور ملل متحد کافی نبوده‌است. ایران تصریح می‌کند که اروپایی‌ها صلاحیت احیای قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت را ندارند و در این مسیر چین و روسیه هم با صدور بیانیه‌هایی رسمی و ارسال نامه به رئیس دوره‌ای شورای امنیت، مخالفت خود را با بازگشت قطعنامه‌ها اعلام کرده‌اند.
اما به لحاظ حقوقی، بهرغم استدلال‌هایی که ایران دارد، به نظر نمی‌رسد راهکاری عملی برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌ها پس از 30 روز وجود داشته‌باشد، مگر اینکه تا پیش از مهلت مقرر، یعنی 5 مهر، ایران و سه کشور اروپایی به توافقی برای توقف این روند برسند. در حال حاضر فرآیند مذاکراتی مشخصی میان ایران و سه کشور اروپایی وجود ندارد. با این حال سیدعباس عراقچی روز شنبه تاکید کرد که احتمال دارد یک نشست با کایا کالاس، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در طول هفته آینده برگزار کند.
به نظر می‌رسد که در حال حاضر، پس از ارسال نامه درخواست فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، ایران دیگر کاملاً از گفت‌وگوی مستقیم با سه کشور اروپایی خودداری می‌کند و البته عراقچی درباره دیدار با نماینده اتحادیه اروپا هم تاکید کرده‌است که این دیدار مشروط به این است که «اروپا تصمیم خودش را بگیرد.» شاید تنها امید باقیمانده برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌ها، رایزنی‌های احتمالی در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک باشد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان، اواسط هفته جاری، پس از بازگشت از اجلاس کشورهای اسلامی و عربی در قطر، به نیویورک سفر خواهد کرد تا با همراهی سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کند.
هنوز مشخص نیست چه رایزنی‌ها و دیدارهایی در چارچوب این سفر برنامه‌ریزی شده‌است، اما این احتمال وجود دارد که در حاشیه این سفر، مذاکرات ایران و آمریکا که از 23 خرداد در پی حمله اسرائیل به ایران متوقف مانده‌بود، از سر گرفته‌شود. از سرگیری مذاکرات ایران و آمریکا (مستقیم یا غیرمستقیم) می‌تواند اثر تعیین‌کننده‌ای برای تصمیم اروپایی‌ها برای تمدید قطعنامه 2231 و به تعویق انداختن بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران بر جا بگذارد.
واکنش تند در تهران
توافق سیدعباس عراقچی با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران با واکنش بسیار تند برخی از نمایندگان تندرو مجلس مواجه شد. در تهران عده‌ای از تحلیل‌گران و نمایندگان تندرو مجلس معتقدند که از سرگیری بازرسی‌های آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران به معنای جاسوسی از تاسیسات باقیمانده ایران است و بلافاصله پس از بازرسی‌ها، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محل قرار گرفتن تاسیسات باقیمانده، میزان آسیب و مواد هسته‌ای ایران را به اطلاع آمریکا خواهد رساند تا به گفته یک تحلیل‌گر «آمریکا عملیات خود را ارزیابی کند و کار باقیمانده را تمام کند.» در واقع نگاه این جناح سیاسی این است که توافقنامه قاهره، باز کردن مسیر جاسوسان خارجی به ایران و زمینه‌سازی برای یک حمله دیگر به خاک ایران است.
یک نماینده مجلس که پیش از این ادعا کرده‌بود رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جاسوس اسرائیل است، در واکنش به این توافق تهدید کرد که وزیر امور خارجه را به استیضاح خواهد کشاند. کامران غضنفری، نماینده تهران، در فضای مجازی نوشت: «یا تمام اظهارات گروسی را علنی تکذیب می‌کنید و متن توافقنامه را در اختیار نمایندگان مجلس قرار می‌دهید، یا خودتان را برای استیضاح آماده کنید. والسلام.» او همچنین در پست دیگری نوشت: «چنانچه متن توافق را فوراً در اختیار نمایندگان مجلس قرار ندهید، به حول و قوه الهی استیضاح آقای عراقچی را به جریان خواهیم انداخت. ما بر سر منافع ملی با هیچ احدالناسی شوخی نداریم.»
این فشارها باعث شد که روز شنبه، سیدعباس عراقچی، وزیر امورخارجه، پس از سفر به مصر و تونس، برای ارائه توضیح در مورد توافقنامه جدید با آژانس به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی احضار شود. محمدرضا محسنی‌ثانی پس از جلسه شنبه شب اعضای کمیسیون امنیت ملی با عراقچی در مورد گزارش عراقچی از توافق با آژانس گفت: «ابهامی وجود نداشت و مسائلی که نیاز به توضیح بیشتری داشت، برای همکاران در این جلسه به‌روشنی بیان شد.» به گزارش جماران محسنی ثانی گفت: «آقای عراقچی نیز توضیحات لازم را ارائه کردند. سوالات مطرح شده پاسخ داده شد و طبیعتاً باید جلسه دیگری نیز برگزار شود تا متن نهایی دقیقاً با مصوبه مجلس تطبیق داده شود. با این حال، به نظر می‌رسد که متن توافقنامه با مصوبه مجلس منطبق است.»
اما این پایان کار نبود، یک نماینده تندروی دیگر مجلس شورای اسلامی با انتشار پیامی در شبکه‌های اجتماعی به روند گزارش کار دستگاه دیپلماسی به مجلس اعتراض کرد و نوشت: «جلسه سه‌ساعته تمام شد؛ مراحل شبیه برجام در حال تکرار است؛ والسلام.» اشاره او به تصویب برجام در مجلس نهم است که با ابتکار علی لاریجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی بدون صدور مجوز بررسی اصلاحات پیشنهادی و صحبت مخالفان و موافقان تصویب شد.
پاسخ شورای عالی امنیت ملی به منتقدان
منازعه داخلی در مورد متن توافقنامه ایران و آژانس روز گذشته نیز ادامه پیدا کرد و دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی به ریاست علی لاریجانی، مجبور شد بیانیه‌ای صادر و تاکید کند که بهرغم اظهارات برخی تحلیل‌گران و نمایندگان مجلس، توافقنامه قاهره با قانون مجلس سازگار است.
در این بیانیه آمده‌است: «در مورد ترتیبات امضاءشده میان وزیر محترم خارجه و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد نحوه تعامل فی‌مابین ایران و آژانس در شرایط جدید (بعد از حملات نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان جمهوری اسلامی ایران)، نکات زیر را به اطلاع می‌رساند: متن این ترتیبات در کمیته‌ی هسته‌ای شورای عالی امنیت ملی مورد بررسی قرار گرفته و آنچه به امضاء رسیده، در مجموع همان چیزی است که مصوب این کمیته بوده است. کمیته هسته‌ای که متشکل از مسئولان ارشد نهادهای مختلف ذی‌ربط است، در همه‌ی ادوار از جانب شورای عالی امنیت ملی مأذون به تصمیم‌گیری بوده و در این زمان نیز مطابق روال معمول عمل نموده است. در مورد تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس ایران که از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی مورد حمله واقع شده:
اولاً؛ پس از ایجاد شرایط لازم امنیتی و ایمنی، ایران صرفاً گزارش خود را پس از کسب نظر شورای عالی امنیت ملی به آژانس ارائه می‌کند.
ثانیاً؛ در مرحله‌ی بعد، روش‌های اجرایی همکاری بین ایران و آژانس در خصوص گزارش ارسالی به آژانس، باید میان طرفین توافق شده و از جمله طبق رویه‌ی داخلی اجرای هر گونه اقدامی باید به تأیید شورای عالی امنیت ملی برسد. در صورت اتخاذ هر گونه اقدام خصمانه علیه جمهوری اسلامی ایران و تأسیسات هسته‌ای، از جمله بازگرداندن قطعنامه‌های مختومه شده شورای امنیت، اجرای این ترتیبات متوقف می‌شود.»
بازار ![]()