ایران پرسمان - آخرین خبر / تلسکوپ وب موفق به اندازه‌گیری‌های مستقیمِ نخستین از ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکیِ دیسکی شده است که پیرامون یک سیارهٔ بسیار بزرگ قرار دارد و احتمالاً در حال ساختِ قمر است. این دیسک غنی از کربن، اطراف دنیایی به نام CT Cha b قرار دارد که در فاصلهٔ حدود 625 سال نوری از زمین قرار دارد.
ستاره‌ای که این سیاره به گرد آن می‌گردد، تنها حدود 2 میلیون سال دارد و هنوز در حال جذب مادهٔ پیرامونِ خود است.
بازار ![]()
اما این دیسک پیرامون سیاره، بخشی از دیسک بزرگ‌ترِ پیرامون ستاره نیست. فاصلۀ بین این سیاره و ستاره‌اش حدود 46 میلیارد مایل است.
رؤیت و مطالعهٔ شکل‌گیریِ سیاره و قمر در حال حاضر برای درکِ تکاملِ سامانه‌های سیاره‌ای در کهکشان ما بسیار بنیادین است. امکان دارد تعداد قمرها بیشتر از سیارات باشد و بعضی از آن‌ها بتوانند بستر حیات به شکلی که ما می‌دانیم، باشند.
اما ما تازه وارد دوره‌ای شده‌ایم که می‌توانیم فرایند شکل‌گیریِ آن‌ها را مشاهده کنیم.
محققان می‌گویند: این کشف، درکِ ما را از شکل‌گیریِ سیاره‌ها و قمرها بهبود می‌دهد. داده‌های وب ارزشمند هستند برای مقایسه با تولدِ سامانهٔ خورشیدی ما بیش از 4 میلیارد سال پیش.
«ما نشانه‌های دیسک پیرامون شریکِ سیاره را می‌بینیم، و می‌توانیم برای نخستین بار شیمیِ آن را مطالعه کنیم. ما فقط در حال مشاهدهٔ قمر سازی نیستیم — ما در حال مشاهدهٔ شکل‌گیریِ این سیاره نیز هستیم.» — سیِرا گرانت، هم‌رهبر نویسندگان مقاله.
«ما داریم می‌بینیم که چه موادی در حال انباشته شدن هستند تا سیاره و قمرها ساخته شوند.» — گابریل کوگنو، نویسندهٔ اصلی و عضو مرکز تحقیقاتی PlanetS.
بررسیِ نورِ ستاره
مشاهدات فروسرخ (infrared) از CT Cha b با ابزار MIRI (Mid-Infrared Instrument) تلسکوپ وب انجام شد. این ابزار، طیف‌نگاری با وضوح متوسط انجام داد. نگاهی اولیه به داده‌های آرشیوی وب، نشانه‌هایی از مولکول‌ها در دیسک پیرامون سیاره را نشان داد، که محققان را به کاوش عمیق‌تر در داده‌ها ترغیب کرد. چون سیاره نسبت به ستاره بسیار ضعیف‌تر دیده می‌شود، تیم مجبور بود نورِ ستاره را از نورِ سیاره با استفاده از روش‌هایی با کنتراست بالا جدا کند.
در نهایت، تیم هفت مولکول کربن‌دار در دیسک سیاره کشف کرد، از جمله استیلن (C₂H₂) و بنزن (C₆H₆). این شیمیِ غنی از کربن، در تضاد شدید با شیمیِ دیسک پیرامون ستاره است که آب در آن یافت شده اما کربنِ مشابه گزارش نشده است. تفاوت میان دو دیسک، به عنوان مدرکی برای تکامل سریع شیمیایی در عرض تنها 2 میلیون سال تفسیر می‌شود.
تولد قمرها
وجودِ دیسک پیرامون سیاره، به‌عنوان زادگاهِ قمرهای بزرگِ سیاره‌ای، از مدتها پیش فرض شده بود — مثلاً قمرهای چهارگانهٔ Jupiter (گالیله‌ای‌ها) باید از چنین دیسکی میلیاردها سال پیش متراکم شده باشند، همان‌طور که در مدارهای هم‌صفشان دیده می‌شود. دو قمر بیرونی‌ترِ گالیله‌ای، گانیمد و کالیستو، حدود 50٪ یخِ آب دارند، اما بنۀ سنگی هم دارند؛ شاید کربن یا سیلیکون در هسته‌شان باشد.
دکتر کوگنو می‌گوید: «ما می‌خواهیم بیشتر بدانیم که چگونه سیستمِ خورشیدی ما قمرها را شکل داده است. این یعنی باید به دیگر سامانه‌هایی نگاه کنیم که هنوز در حال ساخت‌اند. ما در حال تلاش برای فهمِ اینیم که چگونه این قمرها به وجود می‌آیند؟ چه موادی دارند؟ چه فرایندهای فیزیکی دخیل‌اند؟ و در چه بازهٔ زمانی؟ تلسکوپ وب به ما اجازه می‌دهد تا برای نخستین بار در یک مشاهده، درامِ شکل‌گیریِ قمر را ببینیم و این پرسش‌ها را به‌صورت مشاهده‌ای بررسی کنیم.»
در سال آینده، تیم قصد دارد با وب، مطالعهٔ جامعی روی اشیایی مشابه انجام دهد تا تنوعِ ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی دیسک‌ها پیرامون سیارات جوان را بهتر بشناسد.