ایران پرسمان - خراسان /اقتصاد ایران در حالی رشد 3 درصدی را در سال 1403 تجربه کرده که نه اشتغال به تناسب بالا رفته و نه مشارکت اقتصادی افزایش یافته؛ گویی این رشد، ثمره خاصی برای مردم نداشته است.
اگر بپرسید در یک سال گذشته، اقتصاد ایران چقدر بزرگ‌تر شده، پاسخ روشن است: 3 درصد رشد. اما اگر بپرسید در همین مدت، اندازه اشتغال کشور واقعاً چقدر بیشتر شده، پاسخ شگفت‌زده‌تان خواهد کرد: تقریباً هیچ. تازه‌ترین گزارش‌های مرکز آمار، بار دیگر پدیده «رشد بدون اشتغال» را در اقتصاد ایران تأیید می‌کند؛ وضعیتی که در آن آمارها رشد تولید را نشان می‌دهد، اما اشتغال مردم به آن اندازه تغییری حس نمی‌کند.
رشد آرام تر از قبل
بررسی داده‌های حساب‌های ملی نشان می‌دهد که تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1403 با نفت 3 درصد رشد کرده است. هرچند این رقم به خودی خود منفی نیست، اما نسبت به سال ماقبل سرعت رشد اقتصادی کل کمتر شده است. البته با توجه به چالش‌هایی چون ناترازی انرژی و تغییر دولت، چنین نتیجه‌ای دور از انتظار نبود.
ترکیب عجیب رشد و اشتغال
داده‌ها تصویر پیچیده‌تری از وضعیت بازار کار ترسیم می‌کنند. مثلاً سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی ثابت مانده، اما سهم آن از اشتغال کاهش یافته است. خدمات به‌رغم کاهش سهم از تولید، سهم بیشتری از اشتغال را به خود اختصاص داده است. صنعت نیز به رغم افزایش سهم از تولید کل اقتصاد، با کاهش سهم اشتغال روبرو شده است. به زبان ساده‌تر، می توان این گونه گفت بخش‌هایی از اقتصاد که رشد کرده‌اند، شغل بیشتری ایجاد نکرده‌اند و آن‌هایی که کوچک‌تر شده‌اند، حتی شاغلان بیشتری جذب کرده‌اند! آیا این تناقض، زنگ خطری برای سیاست‌گذاران نیست؟
داده های اخیر مرکز آمار در خصوص اشتغال که گزارش آن پنچشنبه گذشته در همین صفحه با عنوان «فرار از مزرعه، پناه به خدمات» چاپ شد، به روشنی نشان می داد که سال گذشته، سهم اشتغال بخش خدمات به بیشترین مقدار دو دهه اخیر رسیده، در حالی که کشاورزی به کمترین سهم اشتغال خود سقوط کرده است. هم چنین نرخ مشارکت اقتصادی با افت نیز روبه رو شده و از 41.3 به 41 درصد کاهش یافته است.
با این حال سوال اصلی این جاست که آیا خدمات توانسته واقعاً شغل‌های مولد ایجاد کند؟ یا جهش سهم اشتغال در بخش خدمات تنها نتیجه فرار از کشاورزی و صنعت به سمت مشاغل ناپایدارتر و احتمالاً کم‌درآمدتر خدماتی است؟ باید توجه داشت خیلی از شاغلان جدید شاید همین امروز در فروشگاه‌ها، خدمات پیک و ... باشند؛ شغل‌هایی که شاید زیادند، اما ثبات و بیمه ندارند.
بازار
سرمایه‌گذاری و مصرف در رکود
نگاهی به موتورهای رشد اقتصادی نیز تصویر نگران‌کننده‌ای را نمایان می‌کند. مصرف نهایی خانوار، که معمولاً محرک رشد اقتصادی است، سال گذشته منفی شده و از رشد 1.4 درصدی در 1402 به منفی 0.1 درصد در 1403 رسیده است. همچنین، نرخ رشد تشکیل سرمایه ثابت از 5.1 درصد به تنها 0.8 درصد سقوط کرده است. جالب اینجاست که رشد دو مولفه سرمایه گذاری یعنی سرمایه گذاری در ماشین آلات و هم چنین ساختمان، هر دو به زیر یک درصد سقوط کرده و به ترتیب 0.9 و 0.5 درصد شده است. این در حالی است که در سال 1402 نسبت به 1401، این دو به ترتیب رشد 6.2 و 3.6 درصد را به ثبت رسانده بودند. این موضوع نشانه‌ای از تردید بنگاه‌ها برای سرمایه‌گذاری در آینده‌ای نامطمئن بوده و اهمیت پای بندی به شعار اقتصادی امسال مبنی بر سرمایه گذاری برای تولید را آشکارتر می کند.
رشد بدون دستاورد
سال 1403 سالی بوده که اقتصاد رشد کرد، اما اشتغال نه. سفره تولید کمی بزرگ‌تر شد، ولی صندلی های اشتغال خالی ماندند. خانواده‌ها محتاط‌تر خرج کردند و بنگاه‌ها کمتر سرمایه‌گذاری کردند. این‌ها همه نشانه‌های هشداردهنده‌ای هستند که اگر جدی گرفته نشوند، ممکن است سال‌های آینده حتی همین رشد محدود هم به تهدیدی برای عدالت و پایداری اقتصادی تبدیل شود.