ایران پرسمان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک معتقد است نگرانی‌ها درباره تفاهم‌نامه زنگزور اغراق‌شده است. او تأکید می‌کند این موضوع نباید به بن‌بست ژئوپلیتیکی تعبیر شود و ترامپ در این میان بیشتر دنبال دستاوردسازی سیاسی است نه تحولات بنیادین.
ترامپ دنبال دستاوردسازی است
فرجی‌راد معتقد است اتفاقی که روز جمعه در کاخ سفید رخ داد، بیش از اندازه بزرگ و مهم تلقی شده است. او در این باره گفت: «از دیروز تا حالا در داخل کشور خیلی به آن پرداخته شده و مهم تلقی شده است. بعضی‌ها دارند این مسئله را به عنوان یک بن‌بست ژئوپلیتیکی مطرح می‌کنند و نگرانی‌هایی به وجود آورده‌اند، درحالی‌که به نظر من این‌قدر اهمیت ندارد. در درجه اول، این را ما نباید فراموش کنیم که آقای ترامپ دنبال دستاوردسازی است. اگر یادتان باشد، یکی دو ماه قبل ایشان چندین نقطه دنیا را اسم برد که بگوید من در اینجاها صلح ایجاد کردم؛ حتی در مورد کشور‌های آفریقایی هم اعلام کرد باعث شده در آنجا هم جنگ نشود و صلح برقرار شود. حتی در رابطه با هند و پاکستان گفت من صلح ایجاد کردم، درحالی‌که بعداً مشخص شد آقای مودی به او جواب منفی داده و الان مسئله و فشاری که دارد به او وارد می‌شود، به خاطر همان جواب منفی است. آقای ترامپ در کارزار انتخاباتی قول‌های زیادی به طرفداران داد که من در اوکراین 24 ساعته صلح می‌آورم، مسئله هسته‌ای را حل می‌کنم، جنگ غزه را تمام می‌کنم؛ اما اکنون دنبال این است که در مناطق مختلف دنیا نقاطی پیدا کند که اختلافی وجود داشته باشد و چیزی از درون آن بیرون بیاورد؛ رهبران را به کاخ سفید بیاورد و به داخل آمریکا اعلام کند که من دستاورد داشتم. روز جمعه یک تفاهم‌نامه صلح بین آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری آقای ترامپ به امضا رسید. این دو کشور که در حال جنگ بودند، باید قرارداد صلح امضا کنند. تفاهم‌نامه صلح درواقع ضمانت اجرایی ندارد. هنوز آذربایجان و ارمنستان در رابطه با مسائل مرزی، میله‌های مرزی، نقاط مرزی و نقطه‌گذاری‌های مرزی به توافق نرسیده‌اند؛ لذا به همین خاطر قرارداد امضا نشده و فقط تفاهم‌نامه اجرا شده است.»
تفاهم‌نامه صلح جدا از قرارداد کریدور است
فرجی‌راد در ادامه با اشاره به اینکه مسئله زنگزور را قبل از اینکه به کاخ سفید بروند، از مسئله تفاهم‌نامه یا قرارداد صلح جدا کرده‌اند، گفت: «در رابطه با صلح، آمدند دیدند که مسئله زنگزور یک مانع بزرگ است؛ لذا این موضوع را جدا کردند و گفتند در رابطه با توافق صلح جداگانه گفت‌وگو کنیم و در رابطه با زنگزور هم جدا گفت‌وگو کنیم. لذا آن چیزی که الان در واشنگتن به عنوان تفاهم‌نامه به امضا رسیده چیست؟ آن توافق‌نامه صلحی است که این تفاهم‌نامه باعث شود به قرارداد صلح منجر شود. در رابطه با زنگزور قرار شد که یک شرکت ارمنی‌آمریکایی - قبلاً هم ارمنی‌ها به طرف ایرانی اعلام کرده بودند- این منطقه زنگزور را تحت اجاره 99 ساله خودش دربیاورد؛ به‌طوری‌که درآمد ترانزیتی آن را 30 درصد به ارمنستان بدهد و 70 درصد را به حساب خودش واریز کند. این موضوع دیروز در واشنگتن به امضا نرسیده است. آن شرکت آمریکایی بعداً کارش را شروع می‌کند و با ارمنستان گفت‌وگو می‌کند و به توافق می‌رسد و قرار است قرارداد 99 ساله را با هم امضا کنند.»
پروژه زنگزور امروز با گذشته متفاوت است
این استاد ژئوپلیتیک معتقد است جزئیات کریدور مذکور با طرح گذشته تفاوت‌هایی دارد. او در این باره گفت: «در گذشته آذربایجان اصرار داشت این منطقه باید تحت حاکمیت او باشد، یعنی به تصرف او درآید؛ درواقع منطقه نخجوان بچسبد به سرزمین آذربایجان. دلیلی هم که آذربایجان می‌آورد این بود که می‌خواهد مردم کشورش برای رفتن به نخجوان تحت کنترل نباشند و چند جا بازرسی نشوند. الان با این مسئله زنگزور و این شرکت آمریکایی که قرار است با ارمنستان توافق کند، حاکمیت سیونیک و جنوب سیونیک و این دالان زنگزور که اسمش را گذاشته‌اند «مسیر ترامپ»، تحت حاکمیت ارمنستان است و دیگر آذربایجان عملاً حاکمیت بر این منطقه ندارد.»
طرف حساب ایران ارمنستان است نه شرکت آمریکایی
فرجی‌راد معتقد است آذربایجان با آن تصوراتی که برای خودش درست کرده بود، ضرر کرده و برگ برنده یا دست بالاتر در اینجا ارمنستان است. وی ادامه داد: «حالا مسئله‌ای که تحلیلگران ایرانی مطرح می‌کنند این است که می‌گویند اینجا مثلاً آمریکا می‌آید، ناتو می‌آید و غیره. ببینید، بالاخره ناتو اولاً که بیکار نیست که بیاید اینجا. ناتو یک بار به خاطر افغانستان آمد و همان برای هفت‌پشتش بس بود. به همین دلیل ناتو در عراق نیامد. ناتو چه کاری دارد که بیاید در قفقاز و برای یک دالان ترانزیتی دخالت کند؟ دوم اینکه بله، آمریکا شرکتش یا شرکت‌هایش می‌آیند این منطقه را اجاره می‌کنند. هرجا که شرکت‌های آمریکایی باشند، نفوذش هم بیشتر می‌شود. خب، از قبل هم شرکت‌های آمریکایی در آذربایجان سرمایه‌گذاری نفتی داشتند، الان هم در عراق دارند، در کشور‌های حوزه خلیج فارس هم این سرمایه‌گذاری‌ها را دارند. حالا اگر این نگرانی هست که یک شرکت آمریکایی می‌آید اینجا را اجاره می‌کند و ترانزیت ایران برایش مسئله می‌شود، یعنی اجازه نمی‌دهد کامیون‌ها، سواری‌ها و بار ایران از جنوب به شمال حرکت کند، این یک مسئله است که من تصور نمی‌کنم چنین اتفاقی بیفتد. زیرا یک شرکت تجاری است و می‌خواهد درآمدزایی کند. اگر هم بخواهد این اتفاق بیفتد، ایران با آن شرکت کاری ندارد. ایران باید با دولت ارمنستان گفت‌وگو کند، چون دولت ارمنستان حاکمیت سرزمین خودش را دارد و به ایران هم قول داده که اتفاقی نمی‌افتد. بنابراین به نظر من الان وضعیت بهتر از زمانی است که آذربایجان بخواهد بر جنوب استان سیونیک ارمنستان تسلط پیدا کند و مسیر ما را به سمت شمال با مزاحمت روبه‌رو کند.»
احتمال تنش بین روسیه و آذربایجان
فرجی‌راد با تأکید بر اینکه قرارداد کریدور هنوز امضا نشده، به نگرانی روسیه در این باره اشاره کرد و گفت: «البته از یک طرف هم روسیه هست. روسیه نگران غلتیدن آذربایجان و ارمنستان به دامن آمریکاست. درواقع این مسئله باعث شده که روسیه نگران باشد؛ به همین خاطر هم فعلاً سکوت کرده است. من فکر می‌کنم اگر آذربایجان بیش از این به سمت غرب حرکت کند و رابطه‌اش با روسیه تیره شود - در خبر‌های چند روز گذشته آمده بود که دارد گلوله‌های توپ را برای اوکراین تولید می‌کند - لذا طبیعتاً این نگرانی در روسیه هست که این دو کشور با این حضورشان در کاخ سفید و با امضای این تفاهم‌نامه، از حوزه نفوذ روسیه خارج شوند. ارمنستان که زودتر علاقه‌مندی‌اش را نشان داد که قرارداد استراتژیک با روسیه را از بین ببرد. آذربایجان هم روابط خوبی داشت و من فکر می‌کنم به‌تدریج اگر آذربایجان بخواهد همین مسیر را برود، چون همسایه روسیه است و ارمنستان همسایه نیست، ما شاهد برخورد‌های بیشتری بین این دو کشور خواهیم بود.»
نباید خیلی نگران باشیم
این استاد ژئوپلیتیک معتقد است که در رابطه با احداث کریدور زنگزور نباید به اندازه روسیه نگران باشیم. او در این باره گفت: «ببینید، یک قرارداد 99 ساله است که هنوز امضا نشده و صحبتش چند ماه است که مطرح شده است. شرکتی آمده مثل یک شرکت نفتی، مسیری را اجاره کرده است. خود ارمنستان هم مبتکر این کار بوده؛ یعنی لابی ارمنی در آمریکا کار کرده و حالا با کاخ سفید هم احتمالاً همکاری کرده‌اند و این مسئله را به وجود آورده‌اند که مثلاً یک توافق صلح ایجاد شود، اما هنوز چیزی در این رابطه امضا نشده است. طبیعتاً یک شرکت آمریکایی است که دنبال ترانزیت و درآمد است و اگر هم بخواهند مزاحمت ایجاد کنند، خب ایران هم نقش خودش را بازی می‌کند. مگر الان آمریکا در عراق پایگاه ندارد و در کنار مرز‌های ما نیست؟ اما ما 14 میلیارد دلار ترانزیت می‌کنیم و کالا می‌فرستیم به عراق. یا دبی که متحد استراتژیک آمریکاست؛ ما با اینکه تحریم هستیم بسیاری از کالا‌هایی که مورد نیازمان است از دبی می‌آید. حالا یک شرکت آمریکایی هم آمده. من نمی‌خواهم بگویم عالی است، نمی‌خواهم بگویم خیلی خوب است، نمی‌خواهم بگویم برای ما خوب شده، اما بزرگش هم نباید بکنیم.»
بیانیه وزارت خارجه مبتنی بر واقعیت بود
فرجی‌راد در بخش پایانی گفت‌وگو تأکید می‌کند نباید اسم این اتفاق را تنگنای ژئوپلیتیکی بگذاریم. او توضیح می‌دهد: «حالا اگر ما هم با آمریکا سر مسئله هسته‌ای به تفاهم برسیم -که حالا صحبتش هم هست و مذاکرات احتمالاً آغاز می‌شود- این مسئله هم رفع می‌شود. وزارت خارجه هم در بیانیه‌اش واقعیت را بر اساس اطلاعاتی که دارد بیان کرده است. درواقع از اول هم وزارت خارجه و جمهوری اسلامی همیشه اعلام کرده‌اند که ما خواهان صلح و توافق بین آذربایجان و ارمنستان هستیم و این مسئله را تأیید می‌کنیم؛ فقط آخرش گفته‌اند خارجی‌ها و بیگانگان خارج از منطقه در این مسائل منطقه دخالت نکنند. درباره کریدور که چیزی امضا نشده، وزارت خارجه چه موضع دیگری می‌تواند داشته باشد؟ ضمن اینکه مثلاً اگر آذربایجان می‌آمد و بر این کریدور تسلط و حاکمیت پیدا می‌کرد، به نفع ما بود؟ قبلاً که تحلیلگران ما می‌گفتند بن‌بست ایجاد می‌شود، به چه خاطر بود؟ به خاطر این بود اگر آذربایجان بر این منطقه مسلط شود و حاکمیت استان سیونیک را بگیرد؛ حالا که ارمنستان حاکمیت استان سیونیک را گرفته، تازه اگر امضا شود.»
بازار ![]()