ایران پرسمان - تجارت نیوز / پس از سه ماه افت تولید، فولاد ایران در چهار ماهه نخست امسال با رشد 0.7 درصدی جان تازه گرفت؛ رشدی که حاصل مدیریت برق سبز و نیروگاه‌های خودتأمین فولادسازان بود؛ اما آیا محدودیت‌های دولتی اجازه می‌دهد این اقدام فولادسازان ادامه پیدا کند؟
تولید فولاد ایران در چهار ماهه نخست امسال با رشد 0.7 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ثبت رسید؛ رقمی که در ظاهر نشانه‌ای از بهبود است، اما با توجه به افت 4.8 درصدی گزارش‌شده در سه ماهه اول، بیشتر حاصل تغییرات مقطعی در تیرماه بوده تا بهبود پایدار. این تغییر مسیر ناگهانی در شرایطی رخ داده که صنعت فولاد طی سال‌های اخیر تحت فشار شدید محدودیت‌های انرژی، کاهش ظرفیت تولید و زیان‌های میلیاردی قرار داشته است.
بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، هم پیش‌تر به تسنیم گفته بود که در سال 1403 نسبت به 1402 تولید فولاد به میزان 5.7 درصد کاهش یافته است که دلیل اصلی آن محدودیت انرژی برای صنایع فولادی کشور بود. نکته مهم اینجاست در 1403 معادل پنج و نیم میلیارد دلار خسارت ناشی از عدم تولید به دلیل قطعی برق بوده است. همچنین خسارت مجموع سال‌های 1400 تا 1402 نیز هشت و نیم میلیارد دلار بوده است. بنابراین 14.5 میلیارد دلار ارزش تولید از دست رفته صنعت فولاد ناشی از محدودیت انرژی طی چهار سال بوده است.
برق سبز هم قربانی محدودیت‌های دولت شد
فولادسازان که با قطعی گسترده برق متوجه اوضاع وخیم تولید فولاد بودند و ادامه تولید بدون راهکار را ممکن نمی‌دانستند، دست به ابتکاری زدند و با تولید برق سبز تلاش کردند خود را از آسیب قطعی برق در امان نگه دارند. اما حتی این تلاش نیز با موانع دولتی مواجه شد و محدودیت به برق تولیدی خودشان هم رسید.
رضا شهرستانی، عضو سابق هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، نیز در همین زمینه پیش‌تر به تجارت‌نیوز گفته بود که بسیاری از فولادسازان برای مقابله با خاموشی‌ها به احداث نیروگاه‌های اختصاصی روی آورده‌اند، اما حتی برق تولیدشده در نیروگاه‌های اختصاصی داخل محدوده کارخانه‌ها نیز در برخی مواقع توسط وزارت نیرو قطع و به شبکه سراسری تزریق شده است. این صنایع ناچار شده‌اند بخشی از برق خود را به شبکه تحویل دهند و از میزان تولیدشان بکاهند، اقدامی که برخلاف مصوبات هیأت وزیران است و محدودیت‌ها را به برق خریداری‌شده یا تولیدشده نیز تسری داده است.
با این حال، همین تلاش‌ها در تیرماه تا حدی نتیجه داد، گرچه سه ماهه نخست امسال با رشد منفی 4.8 درصدی همراه بود، اما در چهار ماهه اول، آمار کمی بهبود یافت و رشد 0.7 درصدی به ثبت رسید. تحلیل‌ها نشان می‌دهد این بهبود ناشی از برنامه‌ریزی بهتر واحدهای فولادی برای تأمین برق مورد نیاز در تیرماه از طریق خرید برق سبز، برق آزاد و استفاده از نیروگاه‌های خودتأمین بوده است.
بازار
آماده‌سازی فولادسازان در ماه چهارم بخشی از افت تولید فولاد را جبران کرد
فولادسازان انتظار داشتند محدودیت‌های شدید برق در تیرماه اعمال شود، اما با محدودیت‌های 90 درصدی از اردیبهشت غافلگیر شدند. با این حال، آماده‌سازی برای ماه چهارم موجب شد بخشی از افت قبلی تولید فولاد جبران شود. در میان محصولات زنجیره فولاد، کنسانتره سنگ‌آهن بیشترین رشد تولید را تجربه کرد که دلیل آن مصرف برق کمتر این بخش بود. در مقابل، تولید تیرآهن کاهش شدیدی داشت که به تغییرات در خطوط تولید ذوب‌آهن اصفهان مربوط می‌شد.
در صنایع به‌ویژه صنایع انرژی‌بر مثل فولاد و سیمان، استفاده از برق سبز دو مزیت اصلی دارد، اول، کاهش وابستگی به شبکه سراسری و مدیریت ریسک خاموشی یا محدودیت انرژی و دوم، کاهش ردپای کربن و همسویی با استانداردهای جهانی و قوانین زیست‌محیطی که صادرات محصولات را در بازارهای خارجی تسهیل می‌کند.
تأمین برق سبز نیز می‌تواند به دو صورت انجام شود. احداث نیروگاه اختصاصی در محل کارخانه یا خرید برق از تولیدکنندگان مستقل انرژی‌های تجدیدپذیر. نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، رایج‌ترین روش‌های اختصاصی هستند که با سرمایه‌گذاری اولیه قابل توجه، می‌توانند جریان برق پایدار و بدون آلایندگی را مستقیماً به خطوط تولید تزریق کنند. در برخی کشورها، این برق حتی می‌تواند وارد شبکه سراسری شود یا به‌عنوان گواهی سبز به فروش برسد و ارزش اقتصادی پیدا کند.
با توجه به روند جهانی کاهش انتشار کربن و محدودیت‌های انرژی در بسیاری از کشورها، برق سبز نه تنها یک راهکار محیط‌زیستی است، بلکه به‌عنوان یک ابزار استراتژیک برای پایداری تولید و کاهش ریسک عملیاتی صنایع به شمار می‌آید.
وقتی سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، صنایع را نجات می‌دهد؛ تجربه عربستان مقابل ایران
در حالی که صنایع فولاد ایران هر سال با محدودیت‌های برق دست و پنجه نرم می‌کنند و تولید میلیاردها دلار ارزش افزوده را از دست می‌دهند، کشورهای دیگر حتی با رشد سریع صنایع، قطعی برق برای خطوط تولید خود اعمال نمی‌کنند. گزارش فایننشال تایمز نشان می‌دهد عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری 8.3 میلیارد دلاری در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، قصد دارد تا سال 2030 بخش قابل توجهی از نیاز خود را از طریق هفت نیروگاه خورشیدی و بادی با ظرفیت مجموعی حدود 15 گیگاوات تأمین کند.
این اقدام عربستان، علاوه بر تضمین پایداری انرژی، باعث کاهش وابستگی به نفت، تنوع‌بخشی اقتصادی و ایجاد هزاران شغل در حوزه‌های فناوری و مهندسی می‌شود. هزینه تولید برق از این نیروگاه‌ها نیز بین 1 تا 1.3 سنت آمریکا به ازای هر کیلووات ساعت برآورد شده که برق پاک را به جایگزینی مقرون‌به‌صرفه برای منابع سنتی تبدیل می‌کند.
در مقابل، صنایع فولاد ایران نه تنها به شبکه برق سراسری وابسته‌اند، بلکه در مواجهه با خاموشی‌ها مجبور به توقف یا کاهش شدید تولید می‌شوند. حتی سرمایه‌گذاری‌های داخلی برای تولید برق سبز نیز گاهی توسط وزارت نیرو محدود شده و برق تولیدی به شبکه تزریق می‌شود، بدون آنکه کارخانه‌ها بتوانند از آن بهره‌برداری کنند. این شرایط نه تنها باعث زیان میلیاردی شده، بلکه برنامه‌ریزی و توسعه بلندمدت صنعت فولاد را نیز به شدت مختل کرده است.
نمونه عربستان نشان می‌دهد که با استراتژی بلندمدت و سرمایه‌گذاری هوشمند در انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌توان تولید صنعتی پایدار و بدون اختلال را تضمین کرد، در حالی که در ایران، صنایع بزرگ همچنان با بحران انرژی و محدودیت‌های کوتاه‌مدت دست و پنجه نرم می‌کنند. این تفاوت فاحش در مدیریت انرژی، تهدیدی جدی برای رقابت‌پذیری فولاد ایران در بازار جهانی است و ضرورت بازنگری در سیاست‌های انرژی و حمایت از سرمایه‌گذاری در منابع پاک را بیش از پیش نشان می‌دهد.