ایران پرسمان - ایسنا / در بسیاری از مواد غذایی روزمره، عنصری وجود دارد که با وجود نیاز بدن به آن، مصرف بیش‌ازحدش می‌تواند دردسرساز شود. این عنصر در بدن نقش‌های مهمی ایفا می‌کند؛ اما مرز بین فایده و آسیب آن، باریک است.
سلنیوم، یک عنصر بسیار کمیاب در طبیعت، از جمله ریزمغذی‌هایی است که بدن انسان برای عملکرد طبیعی خود به آن نیاز دارد. این عنصر از طریق غذا وارد بدن می‌شود و در بافت‌ها و اندام‌های مختلف ذخیره می‌گردد. سلنیوم، برخلاف عناصر اصلی بدن مانند کلسیم یا آهن، در مقدار بسیار کم اما ضروری مصرف می‌شود. آنچه سلنیوم را منحصربه‌فرد می‌کند، توانایی آن در شرکت در ساخت نوع خاصی از پروتئین‌ها به نام «سلنوپروتئین»هاست. این پروتئین‌ها برای فعالیت آنزیم‌هایی که در مبارزه با مواد مضر و حفظ سلامت سلول‌ها نقش دارند، حیاتی هستند. سلنوپروتئین‌ها با داشتن اسید آمینه‌ای به نام سلنوسیستئین (که حاوی سلنیوم است)، بخشی از سیستم دفاعی طبیعی بدن را تشکیل می‌دهند. همین نقش‌های پیچیده باعث شده سلنیوم مورد توجه بسیاری از مطالعات علمی قرار گیرد.
بازار ![]()
با وجود اهمیت بالای سلنیوم، مصرف آن باید با دقت مدیریت شود. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف بیش‌ازحد این عنصر می‌تواند با برخی بیماری‌ها، از جمله دیابت نوع 2، در ارتباط باشد. به همین دلیل، در سال‌های اخیر دانشمندان تلاش کرده‌اند تا بهتر بفهمند این ریزمغذی چگونه در بدن عمل می‌کند، در چه مقدار باید مصرف شود و اثرات آن در دوزهای مختلف چگونه است. پاسخ به این پرسش‌ها نه‌تنها برای درک بهتر عملکردهای زیستی سلنیوم مهم است، بلکه در تدوین سیاست‌های تغذیه‌ای برای جوامع مختلف نیز کاربرد دارد. چراکه مقدار سلنیوم موردنیاز بدن ممکن است بسته به منطقه جغرافیایی و رژیم غذایی مردم، متفاوت باشد.
فاطمه ولی‌نژاد ثانی، استادیار گروه علوم آزمایشگاهی در دانشکده علوم پیراپزشکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در همین زمینه، پژوهشی را به‌منظور بررسی عملکرد سلنیوم و سلنوپروتئین‌ها در بدن انسان انجام داده است. این مطالعه که از نوع مطالعات مروری است، نگاهی داشته به اثرات مثبت و منفی سلنیوم بر بدن، و بررسی کرده که این عنصر چگونه ممکن است با بروز بیماری‌هایی مانند دیابت در ارتباط باشد.
برای انجام این تحقیق، 79 مقاله معتبر علمی که بین سال‌های 1984 تا 2023 در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر از جمله PubMed، Scopus، Web of Science و SID منتشر شده بودند، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. مقالات انتخاب‌شده همگی در ارتباط با عملکرد زیستی سلنیوم و سلنوپروتئین‌ها بوده‌اند و اطلاعات آن‌ها با دقت دسته‌بندی و مقایسه شده‌اند.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، سلنیوم با شرکت در ساخت پروتئین‌های خاصی به نام سلنوپروتئین‌ها، در فرآیندهای مختلفی از جمله دفاع آنتی‌اکسیدانی (محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌ها)، تنظیم عملکرد قلب و مغز، سیستم ایمنی و حتی پیشگیری از سرطان نقش دارد. این پروتئین‌ها باعث می‌شوند سلول‌ها بهتر بتوانند در برابر آسیب‌های ناشی از مواد سمی مقاومت کنند و عملکرد خود را حفظ نمایند.
از سوی دیگر، یافته‌ها نشان می‌دهند که مصرف زیاد سلنیوم، به‌ویژه در دوزهایی بالاتر از نیاز طبیعی بدن، ممکن است با افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 همراه باشد. این موضوع در دهه‌های اخیر توجه محققان بسیاری را به خود جلب کرده و به یکی از دغدغه‌های مهم بهداشت عمومی تبدیل شده است. به‌ویژه در کشورهایی که مردم از نظر سطح دریافت سلنیوم تفاوت زیادی با یکدیگر دارند، نیاز به تنظیم دقیق میزان مصرف این عنصر احساس می‌شود.
پژوهش فوق که نتایج آن در فصلنامه «علوم پیراپزشکی و توانبخشی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد منتشر شده‌اند، همچنین بر لزوم بررسی وضعیت سلنیوم در مناطق مختلف، از جمله ایران، تأکید دارد. چراکه سطح پایه این عنصر در جمعیت‌های مختلف یکسان نیست. این موضوع باعث شده تعیین محدوده‌های مرجع برای مصرف سلنیوم در هر منطقه، یک ضرورت علمی و بهداشتی محسوب شود.
مجری این پژوهش در انتها اشاره کرده است که مطالعات آینده باید بر روشن‌کردن دقیق‌تر نحوه تأثیر سلنیوم بر بیماری‌های مزمن تمرکز کنند تا بتوان راهکارهایی برای بهره‌بردن از مزایای آن و کاهش خطرات احتمالی ارائه داد.