ایران پرسمان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
گروهی خودخوانده با نام «سفیران ملی معروف» از اواخر سال گذشته فعالیت خود را در شبکه‌های اجتماعی آغاز کرده و به‌صورت میدانی در معابر عمومی شهرهایی چون تهران، مشهد، قم، کرج، شیراز و اصفهان حاضر شده است. این گروه به‌طور مستمر، برنامه‌هایی تحت عنوان «رزمایش‌های مردمی امر به معروف» برگزار می‌کند. اعضای آن با پلاکاردهایی حامل شعارهای مذهبی و فرهنگی به خیابان‌ها می‌آیند و به زنان و مردان تذکر لسانی می‌دهند.
بازار ![]()
در بهمن ماه گذشته، این گروه فراخوانی برای تجمع مقابل مجلس شورای اسلامی منتشر کرد که در آن خواستار ابلاغ فوری قانون حجاب به مجلس و حتی برکناری وزیر خارجه شدند. در هیچ‌یک از گزارش‌های موجود، اشاره‌ای به وجود مجوز رسمی برای این فعالیت‌ها نشده و همین مساله پرسش‌هایی اساسی درباره جایگاه حقوقی و نهاد نظارت‌کننده بر این گروه‌ها ایجاد کرده است.
«سفیران ملی معروف» خود را «سربازان جهاد فرهنگی» می‌نامد و رسالتش را ترویج حجاب شرعی، مقابله با «بدپوششی» و امر به معروف در سطح جامعه می‌داند. تصاویر منتشرشده از فعالیت‌های آنان حاکی از آن است که اعضا با لباس‌های ساده و پلاکاردهای تبلیغاتی در سطح شهرها حضور یافته و به رهگذران تذکر می‌دهند.
اما پرسش اصلی آن است که آیا چنین اقدامات خیابانی، به‌ویژه در ابعاد گسترده و سازمان‌یافته، مجوز قانونی دارد؟ هیچ مقام رسمی تا کنون درباره صدور مجوز برای این «رزمایش‌های مردمی» توضیحی نداده است. معلوم نیست این گروه تحت نظارت کدام نهاد امنیتی، فرهنگی یا انتظامی فعالیت می‌کند و مسئولیت رفتار اعضای آن با شهروندان چگونه تعریف شده است. نبود شفافیت در مجوزدهی، به‌ویژه در شرایطی که مکان و زمان برگزاری این برنامه‌ها از پیش اعلام نمی‌شود، موجب نگرانی گسترده میان شهروندان شده است.
نمونه‌های مشابه؛ از حجاب‌بان تا پیامک‌های بی‌فرستنده
فعالیت‌های این گروه را می‌توان در ادامه روند چند سال گذشته از اقدامات خودسرانه به بهانه «امر به معروف» دانست. پیش از این گزارش‌هایی از طرح شهرداری تهران برای جذب نیروهایی تحت عنوان «حجاب‌بان» در فضای رسانه‌ای منتشر شد. هرچند این موضوع از سوی مقامات شهرداری تکذیب شد اما سخنان برخی مسئولان محلی که تأکید داشتند، گروه‌های فعال در مترو «مردم‌اند، نه نیروهای رسمی» به این شبهه دامن زد که بخشی از ساختار شهرداری زاکانی، این تحرکات را با چشم‌پوشی، اگر نگوییم با حمایت، دنبال می‌کند.
در کنار این نمونه‌ها، ماجرای پیامک‌های هشدار حجاب در تهران، اصفهان و مشهد در تعطیلات نوروز و پس از آن در ماه‌های اخیر موجی از اضطراب اجتماعی به راه انداخت. زنانی که در خانه بودند، پیامک‌هایی با این مضمون دریافت کردند که «بدون رعایت پوشش قانونی در سطح شهر تردد داشته‌اید». فرستنده این پیامک‌ها ستادی ناشناخته معرفی شده و نهادهای رسمی، از شهرداری تا پلیس، مسئولیت آن را نپذیرفته‌اند.
این پدیده‌ها- چه کارناوال خیابانی و چه پیامک تهدیدآمیز- همه با یک پرسش کلیدی روبه‌رو هستند: اگر این اقدامات قانونی هستند، چرا مجوزشان اعلام نمی‌شود؟ و اگر قانونی نیستند، چرا متوقف نمی‌شوند؟ این دوگانگی، نه‌تنها به کاهش سرمایه اجتماعی دولت و نهادهای رسمی دامن می‌زند بلکه باعث هراس، بی‌اعتمادی و شکاف اجتماعی در جامعه می‌شود.
ناهماهنگی با شرایط اضطراری کشور
منتقدان بر این باورند که برگزاری کارناوال‌های امر به معروف و سایر اقدامات کنترلی مشابه در شرایط بحرانی کشور که تبعات آن همچنان در فضای اجتماعی و اقتصادی کشور محسوس است. در چنین شرایطی، انتظار می‌رود اولویت نهادهای رسمی و حتی نیروهای مردمی، انسجام‌بخشی، کاهش تنش‌های اجتماعی و مدیریت مسائل معیشتی باشد. اما اقداماتی مانند سازماندهی رزمایش‌های فرهنگی در خیابان‌ها، آن هم با محوریت کنترل پوشش، نه‌تنها به انسجام کمک نمی‌کند بلکه با دامن زدن به شکاف‌های فرهنگی و نسلی، خطر گسست اجتماعی را افزایش می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بخش زیادی از جامعه، به‌ویژه در طبقه متوسط شهری، دیگر تاب مداخله‌های مکرر و گاه توهین‌آمیز در سبک زندگی خود را ندارد.
از سوی دیگر، این رفتارها باعث اتلاف منابع و ظرفیت‌های اجتماعی نیز می‌شود. جامعه‌ای که با بیکاری، تورم، ناامیدی اجتماعی و تبعات پساجنگ روبه‌روست، بیش از هر چیز به همدلی، امنیت روانی و امید نیاز دارد؛ نه تذکرهای تکراری، تهاجمی و گاه تحقیرآمیز. این در حالی است که حتی بسیاری از چهره‌های مذهبی و فرهنگی نیز خواستار تغییر رویکردها و عبور از روش‌های تهدیدمحور به روش‌های اقناعی، مداراگر و داوطلبانه شده‌اند.
امر به معروف، در ذات خود، توصیه‌ای اخلاقی و دینی با هدف اصلاح اجتماعی است. اما آنچه امروز در خیابان‌های تهران و شهرهای دیگر شاهد آن هستیم، بیشتر به نمایشی از قدرت‌نمایی ایدئولوژیک و تحمیل یک‌جانبهٔ ارزش‌ها شباهت دارد تا دعوتی دلسوزانه به خیر عمومی. تکرار این الگوها، از حجاب‌بان و پیامک‌های هشدار تا کارناوال‌های این‌چنینی، نشان می‌دهد که نوعی تلاش برای بازتولید کنترل اجتماعی به شیوه‌های غیررسمی اما با چهره‌ای رسمی در حال گسترش است. در نهایت، اگر قرار است امر به معروف در جامعه امروز ایران معنا و کارکردی واقعی داشته باشد باید از مسیر شفافیت، قانون‌گرایی، رضایت عمومی و پرهیز از افراط بگذرد. در غیر این صورت، کارناوال‌های تبلیغاتی به جای اصلاح، تنها موجبات واگرایی بیشتر را فراهم می‌آورند.