ایران پرسمان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
در چند روز گذشته، تام باراک هم‌پیمان ترامپ پیشنهاد اجاره 100 ساله کریدور زنگه‌زور را به ترکیه و آذربایجان داد. اگرچه ظاهراً این پیشنهاد در قالب دیپلماتیک مطرح شده اما احداث یک شرکت خصوصی در این منطقه، مقدمه اعمال نفوذ و حضور آمریکا در منطقه قفقاز خواهد بود. حضور آمریکا در منطقه به معنی افزایش حضور ناتو در قفقاز خواهد بود و برای روسیه تهدیدی جدی است. از طرفی احداث کریدور زنگه‌زور نیز معادلات ژئوپلیتیک در منطقه را به زیان ایران تغییر خواهد داد. در گفت‌وگو با گقارد منصوریان، نماینده ارامنه جنوب در مجلس به بررسی این موضوع پرداختیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
یک مقام آمریکایی از آمادگی برای اجاره کردن 100 ساله کریدور زنگه‌زور توسط یک شرکت خصوصی آمریکایی گفته است. حضور در منطقه قفقاز و به ویژه در اختیار گرفتن زنگه‌زور چه منافعی برای آمریکا به همراه دارد؟
بعد از جنگ 12 روزه، بعضی از کشور‌های همسایه و همچنین برخی از کشور‌های فرامنطقه‌ای این احساس را پیدا کردند که ایران به نحوی تضعیف شده و نمی‌تواند برای حفظ و حمایت از منافع ملی خود، جبهه دیگری را باز کند یا در جبهه‌ای دیگر وارد دفاع یا به نحوی رویارویی شود، لذا مسائلی را مطرح می‌کنند. مسئله «زنگه‌زور» مسئله‌ای است که متأسفانه در چند سال گذشته، بعد از جنگ 2020 و پس از تصرف منطقه قره‌باغ به‌دست آذربایجان، مطرح شده است. کانال زنگه‌زور مسیری است که نخجوان را به جمهوری آذربایجان متصل می‌کند. نخجوان به‌عنوان یک سرزمین از جمهوری آذربایجان، به‌صورت برون‌هسته‌ای (برونکن) از خاک اصلی آذربایجان جدا افتاده است و این ارتباط زمینی که قرار است بین آن‌ها ایجاد شود، «کریدور زنگه‌زور» خوانده می‌شود که باید از سرزمین‌های ارمنستان عبور کند. در صورت تحقق این سیاست، به‌نحوی گلوگاه تنفسی ایران بسته می‌شود و یک خفگی ژئوپلیتیکی برای ایران ایجاد خواهد شد.
تحقق این موضوع چه نتایجی را برای ایران به همراه دارد و چرا ایران با آن مخالف است؟
این خفگی ژئوپلیتیک در مرز‌های شمال و شمال‌غربی کشور ما، ارتباط ما با اروپا ـ حالا به‌نحوی با گرجستان و از گرجستان به روسیه و تا اروپا- را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. تنها راه ارتباطی ما به اروپا، جمهوری آذربایجان و ترکیه است. اما ارمنستان یک جایگزین است و این راه در صورت اجرای اجاره کریدور زنگه‌زور، دچار تزلزل می‌شود و به‌نحوی می‌توانیم بگوییم که تجارت ما به خطر می‌افتد.
ما شاهد بودیم در جنگ 2020 قره‌باغ، قسمتی از جاده‌ای که در ارمنستان بود و ما از آن برای رفتن به طرف گرجستان، اروپا و روسیه استفاده می‌کردیم، به‌دست نیرو‌های آذربایجان افتاد و این‌ها برای عبور کامیون‌های ایرانی گمرک گذاشتند و 100 دلار از هر اتومبیل می‌گرفتند و اصلاً چند روزی این راه کاملاً مسدود بود. پس به‌نحوی امنیت تجارت ما زیر دست جمهوری آذربایجان می‌افتد. مسئله دیگر اینکه در صورت اجرای این کریدور، نیرو‌های ناتو ـ به‌واسطه آن 11 کیلومترِ آرارات کوچک که مرز ترکیه و منطقه نخجوان است ـ وارد ماجرا می‌شوند. به‌واسطه این 11 کیلومتر، نیرو‌های ترکیه و نیرو‌های ناتو اکنون وارد نخجوان شده‌اند و در حال حاضر در نخجوان حضور دارند. با اجرای این کریدور، به‌راحتی نیرو‌های ناتو می‌توانند از این مسیر ـ حالا بگوییم کریدور زنگه‌زور ـ استفاده کنند؛ یعنی از ترکیه به نخجوان و از نخجوان با این راه کریدور زنگه‌زور به آذربایجان و سپس به سواحل دریای خزر ورود پیدا کنند. نیروی ناتو از این مسیر وارد می‌شود و این به‌نحوی نه‌فقط خطر جدی برای امنیت ملی ایران ایجاد می‌کند، بلکه برای روسیه نیز یک تهدید جدی محسوب می‌شود.
همچنین ارمنستان نیز به‌نحوی در محاصره است و گلوگاه تنفسی ارمنستان بسته خواهد شد. از یک طرف ترکیه ارمنستان را محاصره کرده و از طرف دیگر جمهوری آذربایجان مرز‌های خود به‌طرف ارمنستان را بسته است. ارمنستان فقط راه نجاتش طرف گرجستان است که آنجا هم با نفوذ ترکیه، استقلال حرکتی در آن منطقه ندارد. درواقع تنها راه مطمئن برای ارمنستان، راه ایران و مرز ایران است.
آیا ارمنستان زیر بار این قضیه خواهد رفت؟ منافع و مضراتش برای ارمنستان چه خواهد بود؟
برای ارمنستان نیز این راه بسیار خطرناک است. در صورت اجرای این طرح، به‌نحوی با استفاده از قدرت قهریه، استان سیونیک و استان‌های جنوبی ارمنستان از خود ارمنستان جدا می‌شوند و می‌توان گفت که در حاکمیت کشور دیگری، حالا آذربایجان، قرار می‌گیرند که پایبند است و می‌خواهد اجرا شود و نفوذ خودش را داشته باشد و این مناطق را از ارمنستان جدا کند.
ارمنستان مخالف اجرای این طرح است. اگر راه تواصل بین آذربایجان و نخجوان وجود داشته باشد ولی این راه برای کنترل و امنیت زیر نظر ارمنستان باشد، برای ایران هم آنچنان مسئله‌ای ایجاد نمی‌کند ولی اگر نیروی دیگری حاکمیت این راه را کنترل کند، به‌عنوان مثال پیشنهاد‌های بسیاری شده که مثلاً جمهوری آذربایجان خودش این مناطق را با نیروی قهری از دو طرف باز کند و حاکمیت داشته باشد، این اهمیت و خطر جدی دارد. یا اگر نیرو‌های ترکیه در اینجا حضور داشته باشند برای امنیت این راه، این مجدداً مسئله‌ای جدی برای امنیت کشور‌ها می‌شود. الان هم با پیشنهاد آمریکا در این برهه، درواقع از قبل فکر شده و می‌خواهند ایران را با اجرای این طرح در محاصره قرار دهند.
خوشبختانه ارمنستان تا حالا این را قبول نکرده، ولی در روز‌های آینده چه اتفاقی می‌افتد مشخص نیست؛ چون این دولتی که الان بر سر کار است، به‌نحوی دارد روسیه را پاکسازی می‌کند و به طرف غرب حرکت می‌کند و این تهدیدی بسیار جدی است. البته خوشبختانه خود شخص پاشینیان و همچنین دولت فعلی، بسیار به ایران اعتقاد دارند و امنیت خودشان را در تعامل با ایران و در امنیت ایران می‌بینند.
اگر تاکنون این پروژه کریدور زنگه‌زور اتفاق نیفتاده، فقط و فقط به‌واسطه قدرت مانور‌ها و قدرت رزمایش‌های نظامی ایران در مرز بوده که مانع اجرای آن شده است و به‌صراحت هم رئیس‌جمهور سابق کشور ما، مرحوم شهید رئیسی، این مسئله را مطرح کردند. همچنین فرماندهان شهید ما این موضوع را بیان کردند و به‌صراحت بر اهمیت باز بودن مرز ایران و ارمنستان تأکید داشتند که یکی از کهن‌ترین مرز‌های بین‌المللی در تاریخ روابط بین‌الملل است و ایران نمی‌تواند اجازه بسته بودن این مرز را بدهد.
ایران در حوزه دیپلماسی چه کاری در این زمینه می‌تواند انجام دهد؟
در اینجا منافع ملی ما و همچنین تمامیت ارضی کشور ما و من می‌توانم این را به صراحت بگویم که آینده و بقای «گربه» نقشه ما، در گرو عدم اجرای کریدور زنگه‌زور است. ایران به‌هیچ‌وجه اجازه اجرای این کریدور را نخواهد داد و فکر نمی‌کنم با این مسئله همراهی کند. حتی اگر نیاز باشد، به‌نظر من ایران باید ورود نظامی به این منطقه داشته باشد، اگر احساس کند که ارمنستان به‌نحوی در حال پذیرش این سناریو و تن دادن به این سیاست است. همچنین اگر نیروی نظامی و نیروی قهریه‌ای از طرف جمهوری آذربایجان به‌کار گرفته شود باید پاسخ شدیدی به این اقدام از طرف ایران داده شود و اجازه اجرای این پروژه به‌هیچ‌وجه نباید داده شود.
غرب و خود آمریکا سالیانی است که بعد از فروپاشی شوروی به‌دنبال نفوذ و حضور در قفقاز جنوبی، یعنی سه کشور گرجستان، آذربایجان و ارمنستان هستند. آذربایجان به‌عنوان یکی از کشور‌های قفقاز جنوبی، به‌نحوی در این سال‌ها و پس از فروپاشی شوروی، در مبارزه بین دو گرایشِ شرق و غرب بوده است. روسیه نیز اجازه این کار را نمی‌دهد، ولی اکنون روسیه درگیر جنگ با اوکراین است و شاید بشود گفت نفوذش در این منطقه تضعیف شده است. مسلم است که قفقاز جنوبی حیاط‌خلوت روسیه است و در صورت حضور غرب در این حیاط‌خلوت، یک فشار امنیتی جدی و تهدید برای منافع ملی روسیه ایجاد خواهد شد. ما نباید فراموش کنیم که در این چندین سال، حضور نیرو‌های اسرائیلی در آذربایجان چگونه بوده است. سناریو‌هایی که در قفقاز و از طرف جمهوری آذربایجان مطرح می‌شود با برنامه‌ریزی رژیم غاصب اسرائیل صورت می‌گیرد.
بازار ![]()