ایران پرسمان - تجارت نیوز / یک متخصص حوزه آب می‌گوید: متأسفانه وضعیت منابع آبی در ایران به‌شدت بحرانی است. ما اکنون با کاهش چشم‌گیر منابع تجدیدپذیر آب، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن رودخانه‌ها، تالاب‌ها و چشمه‌ها و همچنین کاهش بارندگی در بیشتر مناطق کشور مواجه هستیم.
ایران یکی از کشورهای خشک و نیمه‌خشک جهان است که با بحران فزاینده کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که نه‌تنها حیات محیط زیست، بلکه آینده اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی کشور را نیز به چالش کشیده است. منابع آب تجدیدپذیر ایران در چند دهه گذشته به‌شدت کاهش یافته و میزان مصرف آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی، بسیار بیشتر از ظرفیت طبیعی کشور بوده است. خشکسالی‌های پی‌در‌پی، تغییر اقلیم، بارش‌های نامنظم، کاهش حجم سفره‌های زیرزمینی و مدیریت ناپایدار منابع آبی، مجموعه‌ای از عوامل را شکل داده‌اند که امروز آن را با عنوان «بحران آب» می‌شناسیم.
بیش از 85 درصد از منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، آن‌هم در حالی که بخش بزرگی از این آب‌ها به دلیل روش‌های سنتی و غیربهینه آبیاری، هدر می‌رود. در بسیاری از مناطق، سطح آب‌های زیرزمینی به حدی افت کرده که زمین نشست کرده و سفره‌ها با خطر نابودی کامل مواجه‌اند. در عین حال، توسعه بی‌رویه صنایع، سدسازی‌های گسترده بدون توجه به ظرفیت‌های بومی و تخریب زیست‌بوم‌ها، فشار مضاعفی بر منابع آبی کشور وارد کرده است.
کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و کرمان با بحران جدی تأمین آب شرب روبه‌رو هستند و در برخی استان‌ها مانند سیستان و بلوچستان، کم‌آبی به بحرانی انسانی و مهاجرت‌زا تبدیل شده است. کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر و گرم شدن هوا نیز شرایط را برای تاب‌آوری طبیعی سخت‌تر کرده است. از سوی دیگر، نبود سیاست‌گذاری‌های بلندمدت و جامع‌نگر، ضعف در آموزش عمومی درباره مصرف بهینه آب، و تعارض منافع میان نهادهای تصمیم‌گیر، امکان مدیریت کارآمد منابع آبی را دشوارتر کرده است.
بازار ![]()
وضعیت آب در کشور به شدت بحرانی است / اضافه برداشت، سوءمدیریت، و تغییر اقلیم سه ضلع بحران آب در ایران هستند
ناهید فلاحی کارشناس محیط زیست و متخصص حوزه آب در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: متأسفانه وضعیت منابع آبی در ایران به‌شدت بحرانی است. ما اکنون با کاهش چشم‌گیر منابع تجدیدپذیر آب، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن رودخانه‌ها، تالاب‌ها و چشمه‌ها و همچنین کاهش بارندگی در بیشتر مناطق کشور مواجه هستیم. اضافه برداشت، سوءمدیریت، و تغییر اقلیم سه ضلع این بحران هستند که آینده کشور را تهدید می‌کنند.
او می افزاید: یکی از مهم‌ترین عوامل، مصرف بی‌رویه و غیراصولی منابع آبی در بخش کشاورزی است؛ بیش از 85 درصد مصرف آب کشور در این بخش صورت می‌گیرد که متأسفانه همچنان با روش‌های سنتی انجام می‌شود. علاوه بر آن، توسعه ناپایدار، سدسازی‌های بدون ارزیابی دقیق زیست‌محیطی، تخریب پوشش گیاهی و نبود سیاست‌گذاری‌های هماهنگ بین‌بخشی، وضعیت را بدتر کرده‌اند.
بحران آب به مشکلی امنیتی تبدیل شده است / کمبود آب می‌تواند باعث ناپایداری‌های گسترده اجتماعی و حتی بین‌استانی شود
این متخصص حوزه آب در پاسخ به این سوال که بحران آن علاوه بر مشکلات زیست محیطی چه تاثیرات دیگری می تواند برای جامعه داشته باشد اظهار می‌دارد: بحران آب فقط یک مشکل زیست‌محیطی نیست؛ ابعاد امنیتی آن بسیار جدی است. در برخی استان‌ها مانند سیستان و بلوچستان، بحران آب باعث مهاجرت گسترده روستاییان، درگیری‌های قومی و اجتماعی و افزایش فقر شده است. همچنین در مناطقی مثل اصفهان و خوزستان، شاهد اعتراض‌های مردمی به بی‌آبی بوده‌ایم. اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، کمبود آب می‌تواند باعث ناپایداری‌های گسترده اجتماعی و حتی بین‌استانی شود.
فلاحی می افزاید: وقتی شهرهای مرزی ما به دلیل نبود منابع آبی به مناطقی بی سکنه تبدیل شوند امنیت تمامیت عرضی ما به خطر می افتد. نبود افراد در شهرها باعث می شود تا خیلی راحت دشمنان بتوانند از طریق این مرزهای خالی مشکلات عدیده ای را برای امنیت کشور رقم بزنند.
توپ بحران بی‌آبی را به زمین مردم نیاندازیم / کارشناسان حوزه محیط زیست سال‌هاست درباره بحران آبی هشدار داده بودند
او در بخش دیگری از سخنان خود به اظهارنظر مسئولان در مورد بحران آب اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه آن چیزی که نتیجه سال‌ها سیاست‌گذاری اشتباه و اقدامات غیر کارشناسانه در حوزه آب بوده امروز به پای مردم نوشته می‌شود. مسئولان سعی دارند توپ این بحران آبی را به زمین مردم بیاندازند در حالی که بی‌توجهی به استفاده از آب‌های زیرزمینی در کشاورزی، توجه نکردن به روش‌های روزآمد کشاورزی در دنیا و… باعث بروز چنین بحرانی در کشور ما شده است.
فلاحی ادامه می‌دهد: حالا مسئولان سعی دارند با گفتن این جمله که اگر مردم در مصرف آب صرفه‌جویی نکنند با قطعی آب مواجه می‌شوند و… تقصیر این بحران بزرگ را به گردن آنها بیاندازند. در حالی که سال‌هاست کارشناسان حوزه محیط زیست و به خصوص متخصصان حوزه آب در این باره هشدارهای لازم را داده بودند اما کسی به آنها توجه نمی‌کرد.
بحران آب نتیجه سیاست‌گذاری اشتباه و سوءمدیریت است
این متخصص حوزه آب اظهار می‌دارد: به هر حال مسئولان باید باور کنند که بحران امروز آب در کشور ما نتیجه سیاست‌گذاری اشتباه و سوءمدیریت آنهاست و باید قبل از هر چیز در روش مدیریت منابع آبی کشور تحولات اساسی صورت بگیرد.
فلاحی می‌گوید: اولین گام، اصلاح الگوی مصرف آب، به‌ویژه در کشاورزی است. باید از کشت‌های پرمصرف و غیرضروری جلوگیری و سیستم‌های نوین آبیاری جایگزین روش‌های سنتی شود. دوم، توجه به مدیریت یکپارچه منابع آب است؛ تصمیم‌گیری‌ها باید علمی، هماهنگ و بلندمدت باشد. و در نهایت، آگاه‌سازی عمومی و مشارکت مردم در حفظ منابع آبی، نقشی کلیدی در گذر از این بحران دارد.
او در پایان می‌افزاید: اگرچه شرایط بحرانی است، اما هنوز فرصت برای نجات باقی مانده، البته به شرطی که تصمیمات جسورانه، علمی و غیرسیاسی اتخاذ شود. در غیر این صورت، بحران آب می‌تواند به یک بحران تمام‌عیار انسانی و امنیتی تبدیل شود.